2021’de LGBTİ+’ların kazanımları

2021, LGBTİ+’ların birçok ülkede kazanımlarına tanıklık edilen bir yıl oldu. Kuzey Amerika kıtasından Afrika’ya, Asya’dan Avrupa’ya pek çok ülkede LGBTİ+ hakları konusunda değerli gelişmeler kaydedildi. 2021’in akabinde bu kazanımları sizin için derledik.

Avrupa

Türkiye’de Anayasa Mahkemesi, isim değişikliği yapmak isteyen trans bireylere cinsiyet ahenk ameliyatı kuralı koşulmasının “hak ihlali” olduğuna hükmetti. Anayasa Mahkemesi, Ankara 12. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen bir isim değişikliği davasının “cinsiyet değişikliği ameliyatı olmadığı, bayan ismi alırsa toplumda yanlış algılar oluşabileceği” gerekçesiyle reddedilmesinin, özel hayata hürmet hakkını ihlal ettiğine hükmetti. Karar benzeri davalar için de emsal teşkil edebilecek lakin DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kaos GL’den Yıldız Tar, “AYM’nin bu kararı özel hayata hürmet bağlamında bir mağduriyeti gidermesi açısından değerli lakin eksik. Ayrımcılık yasağı açısından anayasal eşitliğin ihlali olarak kıymetlendirilmesi gerekiyordu. Zira burada başvuran yalnızca bir trans bayan olduğu için mahkemenin taraflı ve ayrımcı bir tavrı var” değerlendirmesi yaptı. İsmin resmi dokümanlarda değiştirme isteğinin iki münasebetle reddedildiğini hatırlatan Tar, bu münasebetlerin “Kamu tertibi ve AYM kararında da vurgulandığı üzere Uygar Kanun’la düzenlenen cinsiyet ahenk sürecinin ‘tamamlanmamış’ olması” olduğunu belirtiyor ve “Hukuken isim değiştirmenin Uygar Kanun’la uzak yakın alakası yok esasen. Bir de burada tamamlamak ya da bitirmek üzere sahiden uzak bir dayatma var. Herkesin cinsiyet ahenk süreci kendine hastır ve temel olan kişinin beyanıdır” diyor.

İsviçre, eylül ayında eşcinsellere eşit evlilik haklarını onaylayan son Batı Avrupa ülkelerinden biri oldu. Yapılan referandumda seçmenlerin yaklaşık üçte ikisi eşcinsel evliliğin yasallaşması tarafında oy kullandı. Yasa değişikliği ile eşcinsel çiftler resmi merasimlerle evlenebilecek ve öteki evli çiftlerle tıpkı haklara sahip olacak. Yabancı eşler kolaylaştırılmış bir prosedürle vatandaşlık müracaatında bulunmaya hak kazanacak ve birebir cinsiyetten çiftlerin birlikte evlat edinmelerine müsaade verilecek.

Fransa haziran ayında eşcinsel bağlantıdaki bayanlar ile bekar bayanların çocuk sahibi olabilmesini kolaylaştıran bir yasa çıkardı. Prosedür daha evvel çocuk sahibi olamayan heteroseksüel çiftler için uygulanıyordu. Lakin pek çok lezbiyen çift ve bekar bayan yurt dışında tüp bebek tedavisi yaptırmak zorunda kalıyordu. Muhafazakar kesim, tasarının “babasız” çocukların sayısında bir artışa yol açacağını savunurken, maddeyle Fransa’nın birtakım Avrupalı komşularıyla LGBTİ+ hakları konusunda daha uyumlu bir hale geldiğini söyleyenler de var. Bu mevzu üzerine çalışan Mam’en Solo isimli sivil toplum kuruluşunda misyonlu Benedicte Blanchet, DW’ye “Bu kanunla ilgili en değerli şey, tüm bayanların çocuk sahibi olmak isteyip istemediklerini ve bunu nasıl istediklerini seçmelerine müsaade vermesidir. Bu onların ferdi tercihlerine hürmet duymakla ilgili bir durum” değerlendirmesi yaptı.

Asya

Himalayalar’da küçük bir krallık olan Butan, bu yıl eşcinselliği kabahat olmaktan çıkaran Asya ülkeleri ortasına katıldı. LGBTİ+’lara yönelik, damgalama ve ayrımcılık ve şantajın yaygın olduğu ülkede, aktivistler bu hamleyi memnuniyetle karşılasa da pek çok kişi, ülkenin homofobi ve transfobi ile çaba için daha çok yol katetmesi gerektiğini söylüyor.

Bangladeş, 2021’de birinci trans belediye liderini seçti. Nazrul İslam Ritu, geçen kasımda, doğup büyüdüğü Trilochanpur isimli ülkenin batısındaki küçük kasabaya belediye başkanlığına ezici çoğunlukla seçildi. Ritu, lokal basına verdiği demeçte, zaferinin, Güney Asya kültüründe üçüncü cins olarak kabul edilen “Hicraların” toplumsal kabulünün arttığını gösterdiğini söyledi. Bangladeş’te, birden fazla ayrımcılığa ve şiddete maruz kalan iddiası 1,5 milyon trans birey yaşıyor.

Nepal, bu yılki nüfus sayımında birinci kere üçüncü bir cinsiyet kategorisi açtı. İştirakçilerin cinsiyet hanesinde, bayan ve erkek cinsiyetlerinin yanında “diğerleri” şıkkını seçme seçeneği vardı. Hak savunucuları, sayısının doksan bin civarında olduğu iddia edilen ülkedeki LGBTİ+ topluluğunun, bilhassa iş, sıhhat ve eğitim alanlarında hala ayrımcılığa maruz kaldığını tabir ediyor ve nüfus sayımında elde edilen bilgilerle bu ayrımcılıkla çaba yolunda uzaklık alınabileceğini ümit ediyor.

Kuzey Amerika

ABD bu yıl, Trump idaresi tarafından LGBTİ+’ların elinden alınan cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğiyle ilgili haklarının geri verilmesine tanıklık etti. ABD Lideri Joe Biden, ordudaki trans bireylerin hizmet yasağını kaldırdı; daha evvel sıhhat sigorta şirketlerinin eşcinselleri ve trans bireyleri reddedebilmesine müsaade veren bir düzenlemeyi iptal etti. Biden ayrıyeten LGBTİ+ haklarının memleketler arası çapta korunabilmesi için Amerikan diplomasisini ve ABD dış yardımını kullanma taahhüdünde bulunan bir kararname imzaladı. Beyaz Saray ayrıyeten Jessica Stern’in, daha evvel Trump idaresi tarafından boş bırakılan, ABD’nin global LGBTİ+ hakları özel elçisi koltuğuna atandığını duyurdu.

Tıpkı formda Pete Buttigieg, şubat ayında ABD Senatosu tarafından onaylanan birinci açık eşcinsel kabine üyesi oldu. ABC kanalına verdiği röportajda Buttigieg, “O duruşmada senatörlerden bu soruları alırken, kocam Chasten’i omzumun üzerinden görebiliyordunuz ve bir kabine adayı için bu daha evvel hiç yaşanmamış bir şeydi. Umudum, benden sonraki bireylerin vazifeye gelişini kolaylaştırması ve bunun gelecek jenerasyon tarafından asla bir pürüz olarak görülmemesi” dedi. Biden’ın kabinesinde Ulaştırma Bakanı olan Buttigieg, kocasıyla ikiz evlat edinmiş, daha sonra ekim ayında birkaç hafta boyunca ebeveyn müsaadesine çıkmıştı.

Kanada, dönüşüm terapisini resmen yasaklayan bir yasa tasarısını kabul etti. Geniş çapta reddedilen bir uygulama olan dönüşüm terapisi, bir kişinin cinsel yönelimini yahut cinsiyet kimliğini değiştirmeyi amaçlıyor. Formüller, konuşma ve davranış terapisinden ilaç tedavisine kadar farklılık gösteriyor. Birden fazla uzman, dönüşüm terapisinin şahsa ziyan verdiğini ve tedavinin cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğinin “tedavi edilebileceği” yahut “edilmesi gerektiği” üzere yanlış bir önermeye dayandığını söylüyor. Kanada kanunları, bir kişinin dönüşüm terapisine girmesine neden olmayı, dönüşüm terapisinin tanıtımı ve reklamını yapmayı hata olarak kabul ediyor. Kanadalı LGBTİ+ aktivistlerine nazaran bu, tarihi bir adım.

Afrika

Botsvana’nın temyiz mahkemesi, Yüksek Mahkeme’de 2019 yılında alınan ve eşcinsel ilgiyi hata olmaktan çıkaran kararı Kasım ayında onayladı. Karar, kıtadaki eşcinsel hakları savunucuları için büyük bir zafer olarak nitelendiriliyor. 2019 Yüksek Mahkeme kararından evvel Botsvana’da eşcinsel seks yapmak yedi yıla kadar mahpusla cezalandırılıyordu. Beş yargıçtan oluşan şura, oybirliğiyle, eşcinsel bağların kabahat sayılmasının, LGBTİ+’ların onur, özgürlük, mahremiyet ve eşitlik üzere anayasal haklarının ihlali olduğuna karar vermişti. Aktivistler, kararın başka Afrika ülkelerine örnek olmasını ümit ediyor. Eşcinsel ilgi, birtakım Afrika ülkelerinde yasa dışı ve vefat cezası ile cezalandırılabiliyor.

Şubat ayında Angola’da yeni bir ceza kanunu yürürlüğe girdi. Kanun, eşcinsel bağlantıları yasaklayan ve ülkenin Portekiz kolonisi olduğu periyottan kalan 133 yıllık bir maddeyi kaldırıyor. Yasa, cinsellik ve cinsiyet kimliği temelinde ayrımcılık aykırısı tam muhafazayı amaçlıyor. Her ne kadar LGBTİ+’lar bağlantıları nedeniyle son yıllarda rastgele bir davanın öznesi olmasalar da Katolik Kilisesi’nin güçlü tesiri nedeniyle, eşcinsel ilgiler, Angola’nın muhafazakar hükümeti tarafından büyük ölçüde tabu olarak görülüyordu.

Güney Amerika

Aralık ayı başında Şili, eşcinsel çiftlere eşit evlilik hakları veren tarihi bir yasa tasarısını onayladı. Ülke, 2015’te eşcinsel sivil birliktelikleri yasallaştırmıştı. Periyodun Cumhurbaşkanı Michelle Bachelet’in 2017’de Kongre’ye bir yasa tasarısı göndermesinden bu yana eşcinsel evliliğin yasallaştırılması aslında bekleniyordu. Şili’nin yeni yasası, birebir cinsiyetten ebeveynlerin, bir eşin biyolojik yahut evlat edinilmiş çocukları üzerinde ebeveyn haklarına sahip olmalarını sağlayacak. Ayrıyeten miras ve başka mali bahislerde standart kuralları geçerli kılacak.