5 soruda Polonya-Belarus hududunda göçmen krizi

Avrupa Birliği’nin (AB) yürütme organı olan Avrupa Komitesi, Belarus başkanı Aleksandr Lukaşenko’yu, göçmenleri kolay giriş vaadiyle AB sonuna toplamakla suçladı.

Kurula nazaran Lukoşenko bu siyaseti kapsamında “insanlık dışı ve gangstervari” bir yaklaşım benimsedi.

Lukaşenko ise “sorunun mimarı olduğu” suçlamasını reddediyor.

Hala Polonya-Belarus hududunda en az 2 bin göçmen bulunuyor.

Son göçmen kriziyle ilgili merak edilen soruları yanıtladık.

1. Avrupa’ya yönelik yıllardır süren göçmen dalgasında rota neden kıtanın kuzeyine çevrildi?

2015 yılında başlayan son büyük göç dalgası Afrika, Orta Doğu ve Afganistan kökenlileri Avrupa Birliği (AB) ülkelerine yönelten bir göçmen akımıydı. O yılların ana göç rotası Akdeniz ya da Balkan ülkeleri üzerindendi. 2015 yılının Nisan ayında Akdeniz’de mültecileri taşıyan beş geminin batması ve 1200 mültecinin hayatını kaybetmesiyle göçmen krizi AB’nin de ana problemlerinden biri haline geldi.

Başta Macaristan olmak üzere, Slovenya, Slovakya üzere bilhassa kimi Orta Avrupa ülkeleri Brüksel’le çatışmayı da göze alarak kendi sonlarını dikenli tellerle göçmen akımına karşı kapatma yolunu izlerken, AB de Avrupa Hudut ve Kıyı Müdafaa Teşkilatı’nın (Frontex) yardımıyla krize karşı merkezi tedbirler almaya çalıştı. Öncelikli maksat Akdeniz’deki yasadışı geçişlerin engellenmesiydi.

İtalya’nın tertibiyle gündeme gelen ve askeri birliklerin misyon yaptığı Poseydon Deniz Harekatı ve sonra da AB’nin Akdeniz’i denetim almaya yönelik büyük yatırımlarıyla gerçekleşen Triton Deniz Harekatı’yla mülteci akımı büyük ölçüde engellendi.

Buna paralel olarak Frontex, Balkan ülkelerinde de tedbirler aldı. Yunanistan-Türkiye ve Bulgaristan- Türkiye sonlarına dikenli tellerle geçişleri kısmen engelleyen duvarlar çekildi. Adalar üzerinden geçişleri denetim altına almak için AB fonlarıyla kıyı güvenlik üniteleri kuruldu, bu üniteler vakitle genişletildi.

Ve son olarak burada anılması gereken kıymetli bir gelişme de AB ve Türkiye ortasında 18 Mart 2016 tarihinde yürürlüğe giren “Göçmen mutabakatı” oldu. Bu mutabakat Türkiye topraklarına giren yaklaşık 3 milyon mülteciye bulundukları alanlarda barınma ve yaşama imkânları sunarak Türkiye üzerinden AB’ye yönelik göç dalgasının önünü kesti.

2020 yılından itibaren göç dalgası Akdeniz’den kuzeye, Belarus istikametine döndü. Bu gelişmenin gerisinde 2020 yılında çok tartışmalı bir seçimle ve muhaliflerini mahpusa atarak iktidarı elinden bırakmayan Belarus önderi Aleksandr Lukaşenko’nun olduğu söyleniyor.

2. Polonya ve Baltık ülkeleri kaçak göçmen akımına karşı ne üzere tedbirler aldı?

Göç rotasının Avrupa’nın kuzeyine dönmesiyle, Belarus’la hudutları olan ülkelerin sıkıntı durumda kalacakları açıktı.

Polonya ve Baltık ülkeleri de tedbirler almakta gecikmediler. Evvel Polonya, akabinde da Litvanya hudutları boyunca duvarlar ve dikenli tel örgülerden oluşan pürüzler inşa etmeye başladılar.

Polonya vakit geçirmeden hudut tedbirleri alınması kapsamında bölgesel inanılmaz hal ilan etti. Hudut muhafaza birliklerinin yanı sıra, gerekirse ordu birliklerini de harekete geçireceğini açıkladı.

Bu süreçte enteresan noktalardan biri de, pek çok hususta Varşova idaresiyle tartışmalar yaşayan AB’nin hudut güvenliği konusunda Polonya’ya tam takviye vermesiydi.

Belarus sonunun kapatılması için gerekli olan 407 milyon dolarlık proje AB tarafından finanse edildi. AB şayet Polonya gereksinim duyarsa hudut güvenliğini sağlamak için Frontex örgünden takım dayanağı de verilebileceğini açıkladı.

Polonya ve Baltık ülkelerinin aldıkları tedbirler olağan şartlarda hudut güvenliğinin sağlanması için kafiydi. Lakin binlerce kişinin, Belarus topraklarında merkezi ve açık bir halde organize edilen göç dalgasını sıkıntısız bir halde engellemek için kâfi değildi.

Buna karşın Polonya ve Baltık ülkeleri sonu büsbütün kapatarak ve hududa askeri birlikler göndererek mülteci akımını denetim altına almayı başardılar.

3. Polonya’nın öncelikle Belarus’u ve bu ülkeyi desteklediği için Rusya’yı, “ülkeyi göçmen baskısı altında bırakmakla” suçlamasında gerçeklik hissesi var mı?

2020 seçimlerindeki tutumu nedeniyle çok eleştirilen ve akabinde bir Ryanair uçağını muhalif bir gazeteciyi taşıdığı için zorla indiren Belarus, AB tarafından yaptırımlarla karşı karşıya bırakılmıştı.

Belarus başkanı Lukaşenko ise AB’yi açıkça tehdit etmiş ve bu yaptırımlara karşılık olarak ülkenin mülteci siyasetini AB’yi güç durumda bırakmak için değiştireceklerini ilan etmişti.

Belarus’un hali Rusya tarafından da destekleniyordu. Putin’in en kıymetli muhaliflerinden siyasetçi Aleksey Navalni’nin zehirlenmesinin akabinde AB’nin yaptırım uyguladığı Rusya açısından da göçmen akımıyla AB’yi sıkıntı durumda bırakmak uygun bir taktik üzere görünüyordu. Rusya, Lukaşenko’dan bu hususta takviyesini esirgemeyeceğini net bir formda tabir etti.

Lukaşenko’nun 2020 yılı başında “Göçmenlerin AB üye ülkelerine gidişi artık Belarus yetkilileri tarafından engellenmeyecek” açıklamasının akabinde bu ülkeden Polonya ve Baltık Cumhuriyetleri, bilhassa de Litvanya istikametinde harekete geçen göçmen sayısının artması ortasında direkt bir irtibat var.

Akdeniz ya da Ege Denizi üzerinden hem dalgalarla boğuşarak ve hem de AB hudut güvenlik muhafızlarına yakalanmamaya çalışarak süren güçlü mülteci akımı yerine bu tarihten itibaren mülteciler, pek çok ülkeyle vizesiz seyahat mutabakatı olan Belarus’a gidip oradan karayolu üzerinden Polonya’ya ya da Baltık ülkelerine geçmeyi tercih eder duruma geldiler.

Litvanya’ya 2021’in yalnızca iki ayında gelen göçmen sayısı, 2020 yılında gelen tüm göçmenlerin sayısından 50 kat fazlaydı.

• Polonya-Belarus göçmen krizi: AB Lukaşenko’yu, göçmenleri ‘insanlık dışı’ vaatlerle kandırmakla suçladı
• Polonya – Belarus hududunda göçmen krizi: Sonda fevkalâde tedbirler alındı
• Avrupa’ya ulaşmaya çalışan göçmenlerin yeni rotası: Belarus

4. Avrupa Birliği son krizde nasıl bir siyaset izledi?

AB’nin merkezi göçmen siyasetinde 2015 yılındaki birinci göçmen akımından bu yana değişiklikler yaşandı.

Birinci aylarda AB içinde bilhassa Macaristan tarafından temsil edilen “ulusal hudutların korunması” siyasetine karşı çıkan, AB’nin dış sonların güvenliğine ehemmiyet veren strateji, Akdeniz ve Ege Denizi üzerinden teknelerle devam eden göçman akımının bir türlü engellenememesi üzerine terk edildi.

Daha sonraki yıllarda AB bir yandan Schengen dış sonlarını güçlendirmeye çalışarak, ancak öte yandan vakit zaman üye ülkeler ortasındaki sonlarda da denetimler uygulayarak bir tıp kademeli göçmen filtre sistemini devreye sokmaya çalıştı.

Öte yandan Türkiye ile olan göç muahedesinin da yenilenmesiyle AB’ye yönelik göçmen akınının önüne geçilmeye çalışıldı.

Bilhassa Almanya’nın, denetimli bir biçimde ve çok sayıda göçmen kabul etme tercihi, başka ülkeler tarafından izlenmedi. AB’nin mülteci kotası önerisi de bir türlü hayata geçmedi.

Vişegrad ülkeleri olarak isimlendirilen dört Orta Avrupa ülkesinin (Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovakya ve Polonya) topraklarına Brüksel’in kesin haline karşın mülteci kabul etmeyeceklerini ilan etmeleriyle “göçmen sorunu” AB’nin iç işleyişini ve istikrarını tehlikeye sokan en büyük risk faktörü haline geldi.

Bunun da tesiriyle 2021 yılında AB’nin göçmen siyasetinde değişiklikler gözlemlendi. AB, Polonya’da ve Bulgaristan’da göçmenlere karşı duvar ve tel örgüler inşasına onay ve hatta takviye vererek göç siyasetinde yeni bir rota çizdi.

5. Avrupa’ya yönelik göçmen akımı, AB ülkelerinde siyaseti nasıl etkiliyor?

Gözlemciler ve siyaset uzmanları Avrupa ülkelerinde son 10 yılda giderek yükselen milliyetçilik ve bir türlü denetlenemeyen göç akımı ortasında direkt bir irtibat olduğu kanısındalar.

Öteki ülkelerden, farklı kültürlerden insanların rastgele bir kontrole de uğramadan Batı toplumlarında birden ortaya çıkmaları bu ülkelerdeki toplumsal mutabakat açısından bir risk olarak bedellendiriliyor..

Ulusal pahalar doğrultusunda siyaset yapan partiler ülke hudutlarının kapatılmasını, yabancılara ülkede yaşama ve çalışma müsaadesi verilmemesini savunuyorlar.

Milliyetçi siyasetler kontrolsüz bir biçimde ve güç kullanarak ülkeye girmeye çalışan yabancılara karşı duyulan endişeyi siyaset alanında oya tahvil etmeye çalışıyorlar.

Bu gelişme bilhassa de ülkede yabancıların oranının ay olduğu, hasebiyle yabancı kültürlerin bilinmediği Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde çok daha besbelli.