Biden’ın, Ankara’ya, Dışişleri’nden bir meslek diplomat yerine siyasi bir kişiliği göndermek istemesi sürpriz bir karar olarak görülmüş ve Türk hükümetinin tekrar bir siyasi olan Murat Mercan’ı Washington’a göndermesine cevap olduğu değerlendirmeleri yapılmıştı.
Flake’in büyükelçiliği, 16 Ekim’de Senato Dış İlgiler Komitesi, 26 Ekim’de de Senato Genel Heyeti’nde Cumhuriyetçi ve Demokrat üyelerin ortak kabulüyle onaylanmıştı. Eski senatör, ABD Lider Yardımcısı Kamala Harris’in de katımıyla 7 Aralık’ta düzenlenen merasimde yemin etmiş ve vazifesi resmiyet kazanmıştı.
BBC Türkçe‘nin edindiği bilgilere nazaran Jeff Flake, 7 Ocak’ta Ankara’ya varacak ve vazifesine başlayacak. Flake’in Türk makamları nezdinde misyonuna resmen başlamak için ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’a inanç mektubunu sunması gerekecek. Eski Büyükelçi Satterfield’in ise Flake’in gelmesinden evvel Türkiye’den ayrılması bekleniyor.
Ankara, Satterfield’in yerine siyasi bir atamayla Flake’in geçecek olmasının alakalara olumsuz yansımasını beklemiyor. Tam bilakis, Biden idaresinin misyona gelmesinin akabinde başlayan ve önderler ortasında gerçekleştirilen iki yüz yüze görüşmeyle devam eden diyalog ve istişare sürecine yeni büyükelçinin katkı vereceği öngörülüyor.
Katı diplomatik kurallar ve telaffuzlar yerine daha siyasi bir lisan kullanması beklenen Flake’in Türkiye ile ilgili olumsuz bir geçmişi olmaması, hatta 2014 yılında Demokratların sunduğu bir Ermeni soykırım tasarısına takviye vermemiş olması değerli artıları olarak görülüyor. Lakin yeni büyükelçinin Türkiye ve Türkiye’yi çevreleyen geniş bölgeye ait bilgisi ve tecrübesinin olmaması not edilen bir dezavantaj olarak görülüyor.
Bu süreçte, Büyükelçi Flake’in en kıymetli yardımcılarından biri olarak Türkiye ve bölgeyi çok yeterli bilen, uzun yıllar bu bölgede çalışmış olan Büyükelçilik Baş Müsteşarı Scott Oudkirk gösteriliyor. Temmuz ayında Ankara’da misyona başlayan Oudkirk, büyükelçilik web sitesinde yer alan biyografisine nazaran, iki görevlendirme ve bir uzatılmış süreksiz misyon kapsamında Ankara ve İstanbul’da toplamda yedi yıl bulundu.
Ulusal Güvenlik Kurulu’nda de vazife yapan tecrübeli diplomat, Bağdat’ta siyasi müsteşar olarak çalıştıktan sonra Washington’da İran İşleri Ofisi Yöneticisi olarak çalıştı. Oudkirk, bu misyonları sırasında IŞİD ile uğraşa de odaklandı.
Ankara’da karşılığı en çok aranan soruların başında, yeni Amerikan Büyükelçisinin Senato geçmişinin, son periyotta giderek artan bir biçimde Türkiye aksiliğinin hakim olduğu Kongre’deki bakışın değişmesine katkıda bulunup bulunmayacağı geliyor.
Yeni büyükelçinin, bu avantajını Türkiye ile ilgili değerli mevzuların gündeme geleceği Kongre’de ne derece kullanabileceği, bilhassa S-400 hava savunma sistemlerine ait mümkün bir ek yaptırım yahut Türkiye’nin satın almak istediği F-16 savaş uçaklarının onayı üzere süreçlerde nasıl bir rol oynayacağı vakit içinde görülecek gelişmeler olarak bedellendiriliyor.
Ankara’daki diplomatik gözlemciler, Türk-Amerikan ilgilerinde yaşanan temel sıkıntılar çözülmediği sürece Kongre’deki zıtlığın kolay kolay çözülmeyeceğine, bu nedenle yeni büyükelçinin tesirinin hudutlu kalacağına dikkat çekiyorlar.
Türk-Amerikan münasebetlerinde 2022 gündemi
Türk-Amerikan bağlantılarında 2021 boyunca yaşanan sükûnet, Biden’ın Kasım 2020 seçimlerini kazanmasının akabinde Ankara’nın dış siyasetinde gerçekleştirdiği kapsamlı bir ayarlamanın sonucu olarak görülüyor.
2019’da evvel S-400’lerin konuşlandırılması, akabinde Suriye’de gerçekleşen Barış Pınarı Operasyonu ve 2020’de Doğu Akdeniz’de hidrokarbon faaliyetleri nedeniyle uzun bir tansiyon sürecinden geçen Türk-Amerikan ve Türkiye-AB münasebetleri bu yılın başından itibaren kısmi bir yumuşamaya girdi. Türkiye, birebir süreçte İsrail, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve en son Ermenistan ile de temaslarını artırarak olağanlaşma kapsamını genişletti.
ABD, Türkiye’nin dış siyasetindeki yeni ayarlamadan memnuniyetini gizlemiyor. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Ankara ve Erivan’ın karşılıklı olarak özel temsilci atamasından memnuniyet duyduğunu kamuoyuna açıklamıştı. Washington’un birebir biçimde Türkiye’nin İsrail ve Mısır’la da işleri olağana koymasını olumlu karşılıyor.
Lakin bu olumlu sürece rağmen Ankara-Washington çizgisini gergin tutan değerli problemlerde istenilen adımlar şimdi atılamadı. Bunların başında Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı ve Ankara’da bir hava üssünde koruma ettiği S-400 hava savunma sistemleri yer alıyor.
Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında 2020 sonunda Türkiye’ye 5 unsurluk ölçülü bir yaptırım paketini yaşama geçiren ABD, 2021 Ocak ayında yürürlüğe giren Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası aracılığıyla CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye’nin S-400’e sahip olmamasını şartını getirmişti. Ayrıyeten S-400’lerin aktive edilmesi ya da test edilmesi üzere bir adım atılması durumunda Amerikan Kongresi’nin daha ağır CAATSA yaptırımlarını gündeme getireceği uyarısı da yapılmıştı.
Türk-Amerikan bağlantılarında Ankara’nın odağa almaya çalıştığı mevzu ise Washington’un Suriye Demokratik Güçleri’nin omurgasını oluşturan YPG’ye vermeye devam ettiği askeri ve siyasi dayanak olarak görülüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2021 boyunca yaptığı birçok açıklamada, Washington’un bu halinin “PKK’yı, yani terörizmi desteklemekten öteki bir manası olmadığını” sert biçimde söz etmişti. Ankara’ya atanan yeni büyükelçinin de vazifesi boyunca bu hususa ait sorularla karşı karşıya kalacağı kesin.
F-16 satışı ve F-35 sorunu
Problemli alanları paranteze alarak olumlu ajanda oluşturmak için çalışan Ankara ve Washington’un gündemde tuttukları en somut mevzu Türk Hava Kuvvetleri’nin hava üstünlüğünü korumak maksadıyla ABD’den talep ettiği 40 adet yeni F-16 savaş uçağı ve mevcut filoları için yaklaşık 80 adet modernizasyon kiti.
Taraflar ortasında görüşmelere başlandığı lakin satışın ekonomik, askeri ve teknik içeriğinin yoğunluğu nedeniyle müzakerelerin tüm 2022 boyunca sürmesi bekleniyor. Satışın Kongre onayına en erken 2023’ün birinci aylarında gelebileceği öngörülüyor.
İki müttefik ülke, Türkiye’nin 2000’li yılların başından bu yana modülü olduğu F-35 ortak savaş uçağı projesine yapmış olduğu yaklaşık 1,4 milyar dolarlık katkının iadesiyle ilgili olarak başka bir süreç daha yürütüyor. Daha çok hukukçular ve uzmanların yürüttüğü müzakerelerin de belirli bir müddet alacağı kaydediliyor. Türk savunma sanayii şirketlerinin F-35 programının tedarik zincirindeki mukavelelerinin de 2022 içinde sona ermesi ve üretimin sonlandırılması bekleniyor.
- ABD Senatosu, Jeff Flake’in Ankara Büyükelçiliğini onayladı
- Erdoğan’dan ‘krizden kaçtı’ yorumlarına cevap: Ben taarruzdayım, kitabımda geri adım atmak yok
- ABD: Osman Kavala daveti Viyana Mukavelesi’nin 41. unsuruyla tutarlıdır
- ABD’nin Türkiye’yi ‘yabancı terörist savaşçılar için kaynak ve transit ülke’ olarak tanımladığı raporuna reaksiyon
- ABD, ikisi Türkiye’den 37 şirkete ihracat kısıtlaması getirdi
- ABD Dışişleri Bakanlığı: Türkiye’ye F-16 için finansal teklifte bulunmadık, Pentagon F-35 sorunun tahlili için Türkiye ile görüşüyor
- Türkiye-Ermenistan olağanlaşma süreci nasıl gelişecek, zorluklar neler?
‘Demokraside geriye gidiş’ de gündemde kalacak
Türkiye-ABD ortasında 2021’in son aylarında yaşanan iki büyük tansiyonun kaynağı Türkiye’nin demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü sicilinin giderek gerilemesi ve Washington’un buna reaksiyonsuz kalmaması idi.
Türkiye’nin iş insanı Osman Kavala’yı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararına karşın özgür bırakmaması üzerine ortalarında ABD Büyükelçiliği’nin başını çektiği 10 Batı ülkesi büyükelçiliği, Ekim ayında Kavala’nın hür bırakılması için ortak bir davette bulunmuşlardı. Erdoğan’ın bu büyükelçilerin istenmeyen kişi ilan edilmesi için Dışişleri Bakanlığı’na talimat verdiğini açıklamasıyla büyüyen tansiyon, ABD Büyükelçiliği’nin diplomatik münasebetleri düzenleyen Viyana Mukavelesi’nin iç işlere müdahale edilmemesi prensibini düzenleyen 41. Hususa bağlı olduklarını belirten bir açıklama yapmasının akabinde durulmuştu.
İkinci tansiyon noktasını ise Türkiye’nin 9-10 Aralık’ta yapılan Demokrasi Doruğu’na davet edilmemesi oldu. Türkiye’nin Rusya ve Çin üzere ülkelerle birlikte tepeye çağrılmaması Washington’un NATO müttefikinin demokratik sicilinden duyduğu memnuniyetsizliğin açık bir bildirisi olarak değerlendirilmişti.
Diplomatik gözlemciler, demokrasi başlığının 2022’de de Türk-Amerikan ilgilerinin kıymetli ögelerinden biri olacağını öngörüyorlar.