Afganistan’da ekonomik çöküş metamfetamin ve eroin üretimini artırdı

Afganistan’ın güneyinde, kırsal kısımdaki bir odada, plastik torbalara doldurulmuş beyaz kristaller pırıldıyor.

Bunlar “ihraç kalitesindeki” metamfetaminler ve Avustralya’ya dek uzak ülkelere gönderilecekler.

Odada depolanan 100 kilo metamfetaminin piyasa kıymeti 2,6 milyon dolar.

Dışarıda, yeni parti metamfetaminin pişirildiği iki varilden dumanlar yükseliyor.

Uyuşturucu Afganistan’da büyük bir iş kolu ve Taliban idaresinde ticaret büyüyor.

Ülke uzun müddettir eroin ile anılıyor lakin son yıllarda bir diğer tehlikeli derecede bağımlık yapan bir unsurun, kristal metamfetaminin de değerli bir üreticisi olarak ortaya çıktı.

Bu ticaretle uğraşan bir kaynak, ülkenin güneybatısında uyuşturucu üreten tek bir bölgedeki 500’den fazla derme çatma “fabrikada” her gün 3 ton dolayında kristal metamfetamin üretildiğini söylüyor.

Metamfetaminin yükselişi, Afganistan’da “oman” diye bilinen efedra isimli bitkiden, metamfetamin imalinde kullanılan esas gereçlerden biri olan efedrin elde edilebileceğinin anlaşılmasıyla başladı.

Çölün içlerinde, Afganistan metamfetamin ticaretindeki esas kavşak noktası olan bir pazarda büyük ölçülerde, daha evvel görülmemiş seviyelerde efedra satışı var.

Daha evvel efedraya vergi koyduğu sanılan Taliban geçtiğimiz günlerde, pek duyurulmayan bir fetvayla efedranın yetiştirilmesini yasakladı.

Fakat şimdilik metamfetamin laboratuvarlarının çalışmasına müsaade vermeye devam ediyorlar.

Ticarette rol oynayan bir Afgan, yüzüne yayılan bir gülümsemeyle yasağın metamfetaminin toptan fiyatını bir gecede ikiye katladığını ve depoların gelecekteki üretimlerde kullanılabilecek efedrayla dolu olduğunu anlatıyor.

• Metamfetamin: Afganistan’da eroinden sonra üretimi süratle artan uyuşturucu

Dr. David Mansfield, Afganistan’daki uyuşturucu ticareti konusunda önde gelen uzmanlardan.

Mansfield, uydu fotoğraflarıyla metamfetamin üretimindeki artışı izledi ve bu süreçte uyuşturucu laboratuvarlarını tespit etti.

Mansfield, yasağın efedranın çoktan toplanmış olduğu bir periyotta geldiğini söylüyor ve “Yani asıl tesiri, yeni efedra hasadının yapılacağı gelecek Temmuz’a dek hissedilmeyecek” diyor.

Dr Mansfield Afganistan’da üretilen metamfetamin ölçüsünün, eroini geçebileceğine inanıyor.

Ülkedeki haşhaş tarlalarında üretilen afyonun, dünya eroin arzının yüzde 80’inde kullanıldığına inanılıyor ve eroin ticareti de büyüyor üzere görünüyor.

Son haftalarda Afganistan genelindeki çiftçiler tarlalarını hazırlamak ve afyon tohumları ekmekle meşguldü.

Mohammed Ghani toprağı tırmıkladığı sırada, “Zararlı olduğunu biliyorum fakat yetiştirdiğimiz diğer hiçbir şey para kazandırmıyor” diyor.

Afganistan’ın iktisadı, milletlerarası takviyenin Taliban’ın iktidara gelmesiyle kesilmesinden sonra çöküş yaşıyor.

Afyon ise bu ortamda birçok çiftçi en inançlı seçenek üzere. Azalan su seviyeleri ve kuraklığın da bunu yapmaya zorladığını söylüyorlar.

Ghani, “Kuyular açmamız gerek. Bamya ya da domates yetiştirirsek, kuyuların parasının yarısını bile kazanamayız” diyor.

Taliban’ın bir noktada afyon ekimini yasaklayabileceği dedikoduları fiyatları artırdı. Çiftçiler bu durumun kendilerini daha çok ekim yapmaya teşvik ettiğini söylüyor.

Şu anda piyasa hareketli. Evvelden hükümet yetkililerine rüşvet verip, ağır kara macunu gizlice satan afyon tüccarları artık pazarlarda tezgah açtı.

Bir toptancı gülümseyerek “Taliban ülkeyi kurtardığından beri büsbütün özgür olduk” diyor.

Lakin Taliban hala bu bahiste hassas. Helmand bölgesinde BBC’nin büyük bir afyon pazarında çekim yapmasını “yasak bölge” diyerek önlediler.

• Afganistan’ın bayan milletvekilleri Taliban’ın idaresi ele geçirmesi sonrası nerede?
• Taliban: Afganistan’da kız çocuklarına ortaöğretim yasağı sürüyor
• Afgan bayanlardan mektuplar: ‘Umarım dünya bizi unutmaz’

Bölgesel kültür komitesinin lideri Hafız Raşid, medyaya yasağın birtakım Taliban üyelerinin uyuşturucu ticaretinden kâr elde ettiği argümanlarından kaynaklanıp kaynaklanmadığı sorulduğunda reaksiyon gösterdi. Söyleşiyi birden sonlandırdı ve imgeler silinmediği takdirde, kamerayı kıracağı tehdidinde bulundu.

Komşu Kandahar’da ise başta afyon pazarını çekmemize müsaade verildi ancak oraya vardığımızda bunun mümkün olmadığı söylendi.

Kabil’deki Taliban Sözcüsü Bilal Kerimi BBC’ye yaptığı açıklamada, hükümetin çiftçilere “alternatifler bulmaya çalıştığını” söyledi ve “Yerine öteki bir şey önermeden insanların elinden bunu alamayız” diyor.

Taliban’ın birinci iktidar devrinde afyon ekimi bir noktada yasaklanmıştı. Fakat Taliban’ın Kabil idaresine karşı savaştığı periyotta uyuşturucu ticaretinden aldıkları vergiler bir gelir kaynağına dönüştü. Küme ise bunu reddediyor.

Kimi uyuşturucu tüccarları Taliban’ın istediği takdirde, Afganistan genelinde bir yasak koyabileceğini ve bu yasağı aktif bir halde uygulayabileceğini söylüyor. Kimileriyse bundan kuşkulu.

Bir çiftçi kızarak “Ne başardılarsa afyon sayesinde” diyor ve ekliyor:

“Uluslararası toplum Afgan halkına yardım etmedikçe, hiç birimiz afyonu yasaklamalarına müsaade vermeyeceğiz. Aksi halde aç kalırız ve ailelerimize bakamayız.”

Dr. Mansfield, ekonomik krizle birlikte besin ve tarım eserlerinin fiyatlarındaki artışlarla, çiftçiler ve laboratuvar sahiplerinin “sadece gelir seviyelerini koruyabilmek için” ticaretin boyutlarını büyütebileceği ihtarında bulunuyor.

• Taliban kararnamesi: Bayanlar mülk olarak görülemezler, evlilikte istekleri gerek
• ABD ve müttefikleri, Taliban’ı eski güvenlik güçlerini maksat almaması tarafında uyardı
• ‘Afganistan’dan tahliyeler sırasında İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nda kaos vardı’

Afganistan’ın birtakım kısımlarında uyuşturucu dalı lokal iktisadın değerli bir kesimi.

Helmand’da uzaktaki bir köyler topluluğu olan Gandum Rez’e yalnızca tozlu, çakıllı yoldan gidilebiliyor. Ancak burası global eroin ticaretinin merkezinde.

Yalnızca afyon satılan büyük pazar tezgahları yok. Tıpkı vakitte her birinde 60 ila 70 kişinin çalıştığı afyonu eroine dönüştüren laboratuvarlarla da dolu. Uyuşturucu Pakistan ve İran’a kaçırılıyor ve daha sonra batıya yanlışsız, Avrupa da dahil dünyanın geri kalanına gidiyor.

Bir lokal kaynağa nazaran, ihracat için bir kilo eroin yaklaşık 1.200 dolara satılıyor.

İngiltere’deki eski bir uyuşturucu kaçakçısı ise BBC’ye yaptığı açıklamada, uyuşturucu İngiltere’ye ulaşıp, öbür hususlarla seyreltildikten sonra sokak pahasının 66 bin dolara yükseldiğini söylüyor.

Kârın büyük çoğunluğunu, uyuşturucuları ülke ülke taşıyanlar elde ediyor, fakat Taliban üreticilerden vergi alıyor.

Dr. Mansfield, Taliban’ın uyuşturucudan elde ettiği gelirin sık sık abartıldığını ve öbür gelir kaynaklarına kıyasla daha kıymetsiz olduğunu söylüyor.

Lakin 2020’de uyuşturucu üretimine yönelik vergilerden 35 milyon dolar elde ettiklerini kestirim ediyor.

Bu muhtaçlık duydukları bir para.

Dr. Mansfield, “Taliban iktidara birinci geldiğinde uyuşturucu yasağını uygulamaya başlamaları altı yıl sürmüştü ve o vakit yalnızca afyondu” diyor.

Ayrıyeten Afgan iktisadının hali düşünüldüğünde, yasağın daha evvel Taliban’a “yardım ve destek” veren kısımları cezalandırmak üzere görüneceğini ekliyor.

Taliban Sözcüsü Bilal Karimi ise BBC’ye, uyuşturucu ticaretine son vermenin hem Afganistan’ın hem de milletlerarası toplumun faydasına olduğunu söylüyor ve “Yani dünya da yardımcı olmalı” diyor.

Ülkedeki uyuşturucu ticareti yalnızca ihracat etrafında dönmüyor. Ayrıyeten bağımlılık seviyelerinin yüksek olduğu Afgan toplumu üzerinde yıkıcı bir tesiri oldu.

Kabil’in dış mahallelerindeki hareketli bir yolun yanında birkaç yüz erkek toplanmış, küçük kümeler halinde kristal metamfetamin ve eroin kullanıyorlar.

Biri “Şimdi uyuşturucular Afganistan’da yapıldığında çok çok daha ucuz. Evvelce İran’dan gelirdi. Bir gram metamfetamin 1.500 afganiydi. Artık 30-40 afgani” diyor ve ekliyor:

“Koşullar çok makus. Kimileri kanalizasyon kanallarının içinde yaşıyor.”

Bir başka bağımlı da “Köpekler bile burada bizim yaşadığımız üzere yaşamaz” diyor.

Taliban uyuşturucu kullanıcılarını sık sık yakalayıp, kâfi kaynaklara sahip olmayan rehabilitasyon merkezlerine götürüyor. Ancak birden fazla yeniden buraya döndüklerini anlatıyor.

Şimdilik hem Afganistan’da hem de ülke dışında sokaklara daha fazla uyuşturucu olacak üzere görünüyor.