Bir diktatörün son saatleri: Tunus’un devrik önderi Bin Ali’nin son telefon konuÅŸmaları

BBC, 2011 yılının baÅŸlarında devrilen Tunus’un eski devlet lideri Zeynel Abidin Bin Ali’nin ülkeden uçakla kaçarken yaptığı telefon görüşmeleri olduÄŸu düşünülen ses kayıtlarına ulaÅŸtı. Bu kayıtlar, ülkeyi 23 yıl dikta rejimiyle yöneten Bin Ali’nin otoritesinin nasıl yerle bir olduÄŸunu ortaya koyuyor. Bu kaçış bir yandan Tunus’un bahtını deÄŸiÅŸtirmiÅŸ öteki yandan da “Arap Baharı” diye isimlendirilen demokrasi yanlısı protesto dalgasının geniÅŸ bir coÄŸrafyaya yayılmasının kıvılcımını oluÅŸturmuÅŸtu.

Kayıtlar ses uzmanları tarafından isimli tahlilden geçirildi ve üzerinde oynandığına ya da ekleme çıkarma yapıldığına dair hiçbir işarete rastlanmadı.

2011 yılında ülkesinden kaçan Zeynel Abidin Bin Ali, 2019 yılında sürgünde öldü. Lakin BBC ele geçirilen ses kayıtlarını, ilgili bireyleri tanıyanlara da dinletti ve onlar da seslerin gerçek olduğu kanaatine vararak kayıtların otantik olduğu görüşünü destekledi. Ne var ki ismi geçen bireylerden kimileri da kayıtların özgünlüğü konusunda güçlü kuşkular lisana getiriyor.

Kayıtlar, ÅŸayet gerçekse, Bin Ali’nin rejiminin son 48 saati içindeki ruh halini yansıtmak bakımından eÅŸsiz bir kaynak oluÅŸturuyor.

Aşağıda birtakım kısımları yayınlanan ses kayıtları 13 Ocak 2011 günü başlıyor.

‘Harikasın, Ä°ÅŸte beklediÄŸimiz Bin Ali!’

Birincisi, Bin Ali’nin, büyük medya iÅŸvereni Tarık Bin Ammar olduÄŸu düşünülen bir yakınıyla yaptığı konuÅŸma.

Tıpkı gün daha evvelki saatlerde Bin Ali televizyondan yayımlanan bir ulusa sesleniş konuşması yaparak kitlesel şovları yatıştırmayı denemişti.

Genç bir iÅŸportacı olan Muhammed Buazizi’nin, 2010 yılının Aralık ayında Sidi Buzid kasabasında, satış yapması engellenince kendisini yakması akabinde, ekonomik külfetler ve onlarca yıldır devam eden otoriter idareden duyulan yaygın rahatsızlık, haftalar evvel kitlesel ÅŸovlara dönüşmüştü.

13 Ocak 2011 günü, artık başşehir sokaklarına taşan şovlar sırasında yaklaşık 100 kişi ömrünü yitirmişti.

Lakin ses kayıtlarında Bin Ali’nin Bin Ammar tarafından övgüye boÄŸulduÄŸunu dinliyoruz.

Bin Amman “Harikasın. Ä°ÅŸte beklediÄŸimiz Bin Ali bu!” diyor.

Bin Ali ise çok açık anlaşılamayan yanıtında o kadar kendine inançlı görünmüyor.

Fakat Bin Ammar yürek verici konuÅŸmasını sürdürüyor ve muhtemelen Bin Ali’nin o günkü televizyon konuÅŸmasını kastederek “Hiç de deÄŸil. Bu tarihi bir dönüş. Sen bir halk adamısın. Onların lisanını âlâ bilirsin” diyor.

Bunun üzerine Bin Ali rahatlamış üzere gülüyor. Ama Tunus kamuoyuna hitaben yaptığı konuÅŸmanın ÅŸovları durdurmaya yetmediÄŸi anlaşılıyor. Sonraki gün ÅŸovlar daha da büyüyor ve kalabalıklar İçiÅŸleri Bakanlığı’nı kuÅŸatıyor.

Bin Ali’nin ailesinin güvenlikleri açısından uçakla Suudi Arabistan’a gönderilmesi için hazırlıklar yapılıyor ve Bin Ali kayıtlarda, onlara eÅŸlik etmeye ikna edildiÄŸini söylüyor.

Uçakta telaş: Dönmeli miyim?

Bunu izleyen kaydın içeriÄŸi ve zamanlaması, Bin Ali’nin uçakta olduÄŸuna iÅŸaret ediyor.

Bin Ali’nin daha telaÅŸlı bir halde üç kiÅŸiyi aradığı duyuluyor. Bunların, Savunma Bakanı, Genelkurmay Lideri ve yakın etrafından Kamil Eltaif olduÄŸu düşünülüyor.

Savunma Bakanı Ridha Grira olduÄŸu anlaşılan bireyle konuÅŸmasına, Tunus’ta alandaki son durumu sorarak baÅŸlıyor. Grira ona, yerine süreksiz bir devlet lideri getirildiÄŸi haberini veriyor.

Bin Ali üç defa Grira’dan bu bilgiyi tekrarlamasını istiyor, sonra da birkaç saat içinde ülkeye geri döneceÄŸini söylüyor.

Bin Ali daha sonra BBC’nin, yakın etrafından Kamil Eltaif olduÄŸunu düşündüğü kiÅŸiyi arıyor. Ona, savunma bakanıyla görüştüğünü, kendisine olayların denetim altında olduÄŸu konusunda garanti verdiÄŸini söylüyor.

Eltaif, Bin Ali’nin bu yanlış varsayımını açık bir halde düzeltiyor.

“Hayır, hayır, hayır. Durum süratle deÄŸiÅŸiyor ve ordu yetersiz kalıyor” diyor.

Bin Ali onun kelamını keserek “Bana tavsiyen nedir artık, döneyim mi dönmeyeyim mi?” diye soruyor. Eltaif’den hakikat düzgün bir cevap alabilmek için bu soruyu üç defa daha tekrarlıyor.

Eltaif sonunda “Ä°ÅŸler uygun gitmiyor” diye yanıtlıyor.

Bin Ali bunun üzerine Genelkurmay Lideri RaÅŸid Ammar olduÄŸunu düşündüğümüz kiÅŸiyi arıyor. Ammar birinci anda arayanın kim olduÄŸunu sesinden anlayamıyor. Bin Ali ona “Ben, devlet baÅŸkanı” diyor.

Ammar ona “Her ÅŸey yolunda” diyerek garanti veriyor.

Bin Ali, Eltaif’e yönelttiÄŸi soruyu ona da soruyor. Åžu an Tunus’a dönmeli mi? RaÅŸid ona ‘bir müddet beklemesinin kendisi için daha güzel olacağını’ söylüyor.

“GelebileceÄŸinizi düşündüğümüz anda size haber vereceÄŸiz sayın Devlet BaÅŸkanı” diyor.

Bin Ali bir sefer daha savunma bakanını arıyor. Ona da dönmesinin yanlışsız olup olmayacağını soruyor. Bu kere Grira çok daha açık bir biçimde Bin Ali’ye, dönerse güvenliÄŸini garanti edemeyeceÄŸini söylüyor.

Pilot buyrukları dinlemeyip Tunus’a dönüyor

Gece yarısını biraz geçe Bin Ali’nin uçağı Suudi Arabistan’ın Cidde kentine iniyor.

Bin Ali, pilota dönüş seyahatine hazırlanması talimatı veriyor ve ailesiyle bir arada Kral Faysal’ın Sarayı’ndaki konuk konutuna götürülüyor.

Lakin pilotu talimata uymayarak Bin Ali’yi orada bırakıyor ve uçağı alıp Tunus’a geri uçuyor.

Sonraki sabah Suudi Arabistan’da uyanan Bin Ali tekrar savunma bakanını arıyor. Grira, idarenin artık sokakların denetimini kaybettiÄŸini itiraf ediyor. Hatta Bin Ali’ye bir darbe söylentisi bile olduÄŸunu söylüyor. Bin Ali bunu “Ä°slamcıların iÅŸi” diye niteliyor ve tekrar ülkeye döneceÄŸinden kelam etmeye baÅŸlıyor.

Bu etapta Grira daha açık konuÅŸuyor. “Sokaklarda tanım edemeyeceÄŸim üzere bir öfke var” diyor. Devlet liderine durumu açıklıkla anlatabilmeye çalıştığı görülüyor. “Seni yanıltmış olmak istemem, karar senin.”

Bin Ali “Bin sokaÄŸa ne yaptım. Hizmet ettim” diye yanıtlıyor.

Grira cevaben “Ben sana durumu aktarıyorum, açıklamasını deÄŸil” diyor.

Tunus’da birkaç saat içinde yeni hükümet kuruluyor. Yeni hükümette birçok bakan, Savunma Bakanı Grira dahil, koltuÄŸunu koruyor.

Sonuçta Bin Ali hiçbir vakit ülkesine dönemedi ve 2019 yılındaki vefatına kadar Cidde’de yaÅŸadı.

BBC’nin bir yılı aÅŸkın araÅŸtırma süreci

BBC bu kayıtların otantik olup olmadığını denetim etmek için bir yılı aşkın bir müddet araştırma yaptı.

Kayıtlar Ä°ngiltere ve ABD’nin önde gelen bir dizi isimli analisti tarafından incelemeye alındı. Bu uzmanlar kayıtlarda oynama, derin sahtecilik ya da ekleme çıkarma yapılıp yapılmadığını çeÅŸitli hallerde denetim etti. Bu cins bir manipülasyonun izine rastlanmadı.

BBC ayrıyeten bu kayıtlarda konuÅŸan ÅŸahısların kimliÄŸini doÄŸrulamak maksadıyla, kayıtların ilgili kısımlarını, bu ÅŸahısların her birini tanıyan bireylere dinletti. Danışılan ÅŸahıslar ortasında Bin Ali’nin güvenlik örgütünün üst seviye üç vazifelisi, önderi olduÄŸu partinin önde gelenleri, hatta liderin sesini taklit eden bir seslendirme sanatkarı da vardı.

Bütün bu şahıslar, kayıtlardaki seslerin, düşünülen şahıslara ilişkin olduğunu söyledi ve otantikliğine dair bir kuşku belirtmedi.

Bunun dışındaki kimi bilgiler de bu telefon aramalarının perde gerisini doÄŸrular nitelikte. ÖrneÄŸin Savunma Bakanı Grira ve Genelkurmay Lideri Ammar, devle lideri ile uçaktayken görüştüklerini söylemiÅŸlerdi. Ammar’ın bu konuÅŸmalara ait hatırladıkları, içerikle çabucak hemen örtüşüyor.

Kayıtlar, 23 yıl boyunca, baskıcı, halka dehşet salan bir devlet aygıtını yöneten otokratın, iktidarının son anlarında nasıl şaşkınlığa kapıldığını ve bakanlarının vereceği talimatlara muhtaç olduğunu gösterdi.

2011 yılında Suudi Arabistan’da sürgünde olan Bin Ali, ülkesinde yapılan yargılamada, ihtilal sırasındaki ÅŸovlarda çok sayıda insanın vefatından sorumlu tutularak gıyabında müebbet mahpus cezasına çarptırılmıştı.

Olaylar nasıl gelişmişti?

• 17 Aralık 2010 yılında genç bir Tunuslu iÅŸportacı, sokakta satış yapmasının yasaklanması üzerine kendisini yaktı
• Bu harekette mevti, kitlesel ÅŸovların kıvılcımı oldu ve yaÅŸanan çatışmalarda 100’den fazla kiÅŸi öldü.
• Devlet Lideri Bin Ali 13 Ocak 2011 günü televizyonlardan halka seslendi ve besin fiyatlarındaki yükseliÅŸe karşı tedbirler almayı vadetti
• KonuÅŸma ÅŸovları yatıştırmadı ve o akÅŸam Bin Ali ailesiyle birlikte Suudi Arabistan’a giden uçaÄŸa bindi