Çevrecilerden Türkiye’ye kömürden çıkış haritası

Aynur Tekin

Paris İklim Muahedesi’nin geçen ay TBMM tarafından onaylanmasının akabinde, 2053 net sıfır emisyon maksadı için yeni bir sürece girildi. Uzmanlar, Türkiye’nin iklim maksatlarını gerçekleştirebilmesi için güç siyasetlerinde esaslı değişiklikler yapması gerektiğini vurguluyor. İklim krizi üzerine çalışan sekiz etraf örgütünün katkısıyla hazırlanan “Karbon Nötr Türkiye Yolunda Birinci Adım: Kömürden Çıkış 2030” isimli rapora nazaran, kömürü önceleyen siyasetler tabiat, halk sıhhati ve kamu bütçesi üzerinde de önemli bir yük oluşturuyor. Türkiye’nin elektrik üretiminde kömüre muhtaç olmadığı anlatılan rapor, tıpkı vakitte kömürden çıkış için bir yol haritası sunuyor.

Raporda, global sera gazı emisyonlarının yaklaşık yarısına sebep olan kömürün en geç 2030 yılına kadar elektrik sisteminden çıkarılması gerektiğini belirtiliyor. Bunun için atılması gereken birinci adımsa, kömürü teşvik eden yerli kömür alım garantisi uygulamasının sonlandırılması.

Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal), Avrupa İklim Hareket Ağı (CAN Europe) Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Greenpeace Akdeniz, WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Müdafaa Vakfı), İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği ve 350.org için modelleme çalışmasını APLUS Güç’ün yaptığı raporda, 2021-2035 periyodunu kapsayan “mevcut durum”, “kömürden çıkış”, “nükleersiz kömürden çıkış” formunda üç senaryo üzerine tartışılıyor.

“Karbon emisyonu fiyatlandırılmalı”

Öte yandan raporda, “kirleten öder” prensibi çerçevesinde karbon emisyonunun fiyatlandırılması gerektiğinin altı çiziliyor. Buna nazaran kömür maliyetlerinin termik santral işletmecileri tarafından yüklenilmesi ve kömür teşviklerinin kaldırılması durumunda elektrik üretimi için kömür kullanımı akılcı bir tercih olmaktan çıkacak.

Sunulan yol haritasında 2028 yılı prestijiyle ithal kömürden, 2029 yılı prestijiyle ise yerli kömürden çıkış doğal seyrinde gerçekleşeceği belirtiyor.

Türkiye’nin siyaset değişikliğine gitmeden devam etmesi durumunda ise 2053 karbon nötr amacına ulaşmasının çok sıkıntı olacağı bedellendiriliyor. Kömürden çıkış senaryosu hayata geçilirse karbon emisyonları, 2035’e kadar yüzde 82,8 azalacak. Bu durum Türkiye’nin iklim maksatlarına ulaşmasını mümkün hale getirecek.

Modellemeye nazaran kömürden çıkılması, elektrik üretiminde yerli ve yenilenebilir gücün hissesini artıracak. Bu adımın güç güvenliği açısından hayati kıymete sahip olduğunu vurgulanıyor. Rüzgâr ve güneş gücünün elektrik üretimindeki hissesinin artmasını öngören kömürden çıkış projeksiyonuyla tamamı yerli ve yenilenebilir olan gücün hissesi 2035’te iki katına çıkarak yüzde 73,6 olacak.

Raporun bulgularının paylaşıldığı basın toplantısına katılan konuşmacılar, kömürün elektrik sisteminden temizlenmesinin teknik ve finansal olarak mümkün olduğunun altını çizdi. Lakin sürecin yöre sakinlerini mağdur etmeyecek halde kapsayıcı bir perspektifle planlanması ve adil geçiş mekanimazlarını içermesi gerekiyor.

“Kirletmenin bedeli emisyondan sorumlu kirleticilere ödetilmeli”

Avrupa’da son beş yıl içinde 20 ülkenin kömürden çıkmayı taahhüt ettiğini hatırlatan Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı His Kutluay, Türkiye’nin de birebir yolu izlemesi gerektiği görüşünde.

Kutluay, “Türkiye’de iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarını salanlara senelerce dayanak verildi, meğer bu raporla görüyoruz ki kirletmenin bedeli emisyonlardan sorumlu kirleticilere ödetilirse, kömürden çıkmak kaçınılmaz” diye konuştu.

“Türkiye’nin ticari pozisyonunu geliştirecek”

Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA) Yöneticisi Bengisu Özenç, emisyon azaltım stratejisinin Türkiye’nin ticaret partnerleri karşısındaki pozisyonunu muhafazasına ve hatta geliştirmesine de katkı sağlayacağını söz etti.

2053 karbon nötr gayesinin kamu kuruluşları tarafından da sahiplenilmesini olumlu bir gelişme olarak kıymetlendiren Özenç, “Eğer bu maksatta samimiysek yeni kömür projelerine bugünden itibaren son vermeli, yeni kömür yatırımları yapmamalı ve mevcut kömür yatırımlarından da en geç 2040’a kadar çıkmalıyız” diye konuştu.

Avrupa Birliği’nin ortaya koyduğu Yeşil Mutabakat, 2030’a kadar sera gazı emisyonlarının yüzde 55 azaltılmasını, 2050’de ise sıfırlanmasını hedefliyor. Karbon ayak izini en düşük düzeyde tutabilmek için ek önlemler geliştiren plan çerçevesinde “Sınırda Karbon Vergisi” de yer alıyor. Türkiye’den AB’ye ihraç edilen eserlerdeki emisyon içeriği de bu yolla denetim edilecek.

Etraf örgütleri, ulusal ölçekte karbon fiyatlandırma düzeneğinin oluşturulması gerektiğine dikkat çekiyor. Bu türlü bir uygulamanın hayata geçirilmemesi durumunda ise Türkiye’den önemli bir finansal kaynağın hudutta karbon vergileri yoluyla yurtdışına aktarılacağı ve AB’ye yapılan ihracat üzerinde ek maliyetler oluşacağı kaydediliyor.

Ticaret Bakanlığı’nın bilgilerine nazaran 2020 yılında 69 milyar dolar ihracat yapılan Avrupa Birliği ülkeleri, yüzde 41,3 ile Türkiye’nin toplam ihracatında birinci sırada yer alıyor.