Fehmi Koru*
Uzun yıllar evvel, kıdemli bir eski siyasetçiden geçmişten bir anısını dinlemiştim.
Batı ve Doğu blokları ortasındaki münasebetlerin hasmane olduğu Soğuk Savaş devrinde Sovyetler Birliği ile ilgili hususların konuşulacağı bir milletlerarası toplantıya ülkemizden onu davet etmişler.
İzlenim olarak bana şunu aktarmıştı:
“Toplantı sırasında en fazla prestij bana gösterilince sebebini anlamaya çalıştım. Şuydu: Sovyetler Birliği ile en geniş sona sahip ittifak üyesiydi Türkiye. Ayrıyeten Sovyet hâkimiyeti altındaki coğrafyada ihmal edilemeyecek sayıda ortak kültürü paylaştığımız halklar yaşıyordu. Bu özelliklerimiz sayesinde Rusları en yeterli bizlerin tanıyacağımızı düşünüyorlardı. Halbuki o yıllarda bizde kuzey komşumuzla ilgili bilimsel yapıtların sayısı bir-ikiden ibaretti. En bilgisiz bizlerdik.”
Eski siyasetçiden, Ankara’da çok sonraları (1961) faaliyete geçen Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nün bilhassa Sovyetler Birliği ile Türk Dünyası’nı öğrenme eksikliğini gidermek maksadıyla kurulduğunu da öğrenmiştim.
Gayesi belirli bir enstitümüz var, yıllar boyunca ‘Türk Kültürü’ ismiyle bilimsel bir mecmua ve çok sayıda eser de yayımladığı halde, uzak-yakın coğrafyamızla ilgili bilgi eksikliğimizin giderildiğini argüman etmek güç.
Türkiye Sovyetler Birliği’nin yıkılışına en hazırlıksız yakalanan ülkelerdendi; buna karşın çabuk toparlanıldı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından çabucak evvel resmi bir ziyaret için Moskova’ya giderken Almatı’ya da uğramış olan (Mart 1991) ve daha sonra iade-i ziyaret için Ankara’ya gelen Nursultan Nazarbayev’i havaalanında şahsen karşılayan (Eylül 1991) Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın yönlendirmesiyle, o yıkıntının altından bağımsızlıklarına kavuşarak çıkan ülkeleri birinci tanıyan Türkiye olmuştu (1991).
Bağımsızlığa kavuşmuş altı ülkeye atanan büyükelçilerimizi vazife yerlerine götürüp lokal yöneticilere tanıştırmak gayeli devrin dışişleri bakanı Hikmet Çetin’in gezisi (Şubat 1992) Türkiye’nin bağımsızlaşan Orta Asya coğrafyasıyla direkt birinci resmi temasıdır.
Geziyi baştan sona izlemek üzere bakan tarafından davet edilmiş gazeteciler ortasında ben de vardım.
Her uğranılan yeni cumhuriyette yalnız devleti temsil edenler tarafından harika sıcak karşılanmıyordu Türkiye’nin dışişleri bakanı, ziyaretten haberdar olan halktan beşerler da yollara dizilmiş, kafileyi sevgi yağmuruna tutuyorlardı.
Kırgızistan’da biri, “Bir vakitler atlara binip buralardan gitmiştiniz, artık uçaklara binip geldiniz, beğenilen geldiniz” demişti.
Biz o vakitler, “Gittiğimiz coğrafyadaki ülkelere ‘Türki cumhuriyetler’ mi diyelim, yoksa ‘Türk cumhuriyetleri’ demek mi daha hakikat?” sorusuna bile hakikat dürüst karşılık veremiyorduk.
Ortadan yıllar ve yıllar geçti, sanki artık o ülkeleri ve insanlarını gereğince tanıyor muyuz?
Kuşkuluyum.
Soru şu: Kazakistan’da meydana gelmekte olan gelişmeleri öngörebildik mi? Şu anda orada olan bitenleri, insanların sokaklara neden taştığını, göğüslerini polisler ve askerlerin kurşunlarına neden siper ettiklerini biliyor muyuz?
Elbette Kazakistan’ın harikulâde güçlü doğal kaynaklara sahip olduğunu biliyoruz.
Bağımsızlığa kavuşma sonrasında, Nazarbayev’in izlediği politik çizgi sonucu yarısı Rusya’ya geri dönse bile, ülkenin hala azımsanmayacak sayıda Rus asıllı vatandaşı bulunduğundan da haberdarız.
Nazarbayev’in, 30 yıldan sonra, daha fazla yıpranmamak için koltuğunu resen boşalttığını, lakin kendisi için uygun gördüğü ‘milletin atası’ unvanıyla şahsını ve geniş ailesini korumak için Ulusal Güvenlik Komitesi’nin başkanlığını üstlendiğini de…
Yerine uygun gördüğü Kasım Cömert Kemeloğlu Tokayev’in başı sıkışınca ‘barış gücü’ ismi altında Rus askerlerini ülkesine davet edebileceğini öngörenimiz olduğunu ise hiç sanmıyorum.
Toplumda alttan alta kızışan rahatsızlığın, ele geçen birinci fırsatta, yerini terk etmesine karşın Nazarbayev ailesine ve Tokayev’e had bildirmeye dönüşebileceğini de…
Yeni Cumhurbaşkanı Tokayev’in eski Almatı yerine yeni kurulan çağdaş başşehir Astana’nın ismini Nursultan’a çevirmesi de, temel muhtaçlık hususlarına gelen yabanî artırımlar yanında, kızgınlığı arttırmış olabilir.
Sokaklara taşan ve meskene dönmeye niyeti olmadığını muhakkak eden kalabalıklar, ülkelerinin zenginliklerinin dar bir kesim tarafından istismar ve suistimal edildiğini haykırıyorlar.
Birinci gayeleri Nazarbayev’in heykeli oldu. Yıktılar.
Orta Asya’da istikrar adası imajındaki Kazakistan artık halk isyanına sahne oluyor.
Bu türlü olabileceğini biliyor muyduk?
Hiç sanmam.
Meğer, 2011’de sokaklar tekrar kızışmış ve idare tersi şovlar sırasında 14 kişi orantısız güç kullanan Kazak güvenlik güçleri tarafından öldürülmüştü.
[2011 isyanı sonrasında Nazarbayev ve idaresinin Batı’da zedelenen imajını tamir etme misyonunu PR firması olan Tony Blair üstlenmişti. İngiliz gazeteleri o periyot Kazakların Blair’e milyonlarca sterlin ödediğini yazmışlardı. Kraliçe yılbaşında soyluluk unvanları dağıtırken eski başbakan Blair’i de ‘Sir’ yaptı. İngiliz halkı, George W. Bush ile birlikte Irak’a saldıran, ABD’nin Afganistan siyasetine da ülkesini bağlayan ve bu yüzden yüzlerce İngiliz gencinin vefatından sorumlu tutulan Blair’in unvanının geri alınması için imza topluyor. İmza verenlerin sayısı 1 milyona yaklaştı. Nazarbayev’in damadının Kraliyet ailesinden birinin üç yıldır satamadığı malikanesini piyasa bedelinin 3 milyon sterlin üstünde bir meblağ ödeyerek satın alması da İngilizlerin ağzında.]
Kazakistan zenginliği sebebiyle Rusya’nın maksadında. Vladimir Putin halk ayaklanmasını fırsat bilip ‘barış gücü’ kisveli askerlerini halkı sindirmek için gönderirken, orada devamlı askeri güç bulundurmayı amaçladığını düşünmek gerekiyor.
Ukrayna’ya göz koyması sonrasında Kırım’ı ilhakı ve Donbas bölgesini işgali gelmişti.
Belarus’ta halkın idareden rahatsızlığı sokaklara taşınca, oradaki diktatör Alexander Lukashenko’yu himayesi altına alarak ülkesinin nüfuz alanını Avrupa’ya hakikat genişletti Putin.
Gürcistan’ın bayağı geniş bir bölgesi de -ülkenin yüzde 20’si- Rus askerlerinin işgali altında.
Vaktiyle Sovyet toprağı olan coğrafyaya tekrar dönme niyeti bu ülkelere dönük tutumundan aşikâr oluyor Putin’in…
Bu niyeti hakikat okuyor ve değerlendirebiliyor muyuz pekala?
Kıdemli siyasetçi dostumun 1950’ler için yıllar evvel bana tasvir ettiği cehaleti tam üzerimizden atabildiğimiz söylenemez.
Bir an niyeti gerçek okuduğumuzu düşünelim, bu halimizle ne yapabiliriz?
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.