‘Her şeyi yağmaladılar’: Kazakistan’daki protestoların maliyeti

Andrey Mikhayloviç, Kazakistan’ın başşehri Almatı’nın çabucak dışındaki, yağmalanmış bir alışveriş merkezinin içinde yürürken, kırık cam sesi yankılanıyor. Boş kutular, telefon kapları, ayakkabılar ve kalan başka mallar her tarafa dağılmış halde.

Mikhayloviç alışveriş merkezinde oğluyla birlikte bir giysi mağazası işletiyor. Almatı’da 4 Ocak’ta başlayan olaylardan bu yana dükkanını birinci kere ziyaret etti. Yıkımı gördüğünde nutku tutuldu.

“Her şeyi yağmaladılar” diyor:

“Üç günde malları alıp, tüm yeri soymuşlar. Kaybımız çok büyük. Birçok kişi geçim kaynağını kaybetti”

Hareketsiz duran bir yürüyen merdivene yanlışsız yaklaşırken, birkaç el silah sesiyle durduk. Askerler birkaç meraklıyı alışveriş merkezinin dışına çıkartmaya çalışıyordu. Daha fazla yağma olmaması için bölgeyi askerler koruyor.

Lakin koruyacak çok fazla bir şey de yok.

Bölgede yaşayan Yedil, çatışmaların birinci günlerini “Yağmacılar camları kırdılar, binaya girdiler ve bankamatiklerdeki paraları çaldılar” kelamlarıyla hatırlıyor.

Arkadaşının dükkanına ve mallarına sahip çıkmasına yardım için gelmişti.

Yedil “Tabii korktuk. Bize ateş açtılar. Alışveriş merkezindeki güvenlik güçleri bir hortumla savunmaya çalıştı lakin işe yaramadı” diyor.

Yağmacılar birkaç noktada binayı ateşe verdi.

Yedil “Burası daima dumandı. Söndürmeye çalıştık. İtfaiyeyi aramaya çalıştık ancak sınırlar kesikti” diye hatırlıyor.

Almatı’nın ana meydanında yürürken, otomobillerin içinde üç ceset saydım.

Ya vurulmuşlardı ya da kazada ölmüşlerdi. Bir araç ağaca çarpmıştı, bir başkası de yolun kenarında yan yatmış haldeydi. Bir şeylerden kurtulmaya çalışırken birden denetimi kaybetmiş gibilerdi.

Çatışmaların tepe yaptığı anlarda, Almatı’nın ana meydanının yakınlarındaki bir otelde oturup, patlamaları, silah seslerini ve makineli tüfek ateşini dinledim.

Ses bombalarının gök yüzünü aydınlattığını gördüm ve Kazakistan’daki birçok kişi üzere şiddetin ne kadar çabuk yayıldığına şoke oldum.

Güvenlik güçleriyle çatışanlar kimlerdi? Hakikaten göstericiler miydi?

Hükümet onlara haydutlar ve teröristler diyor, silahlı oldukları belirtiliyor.

Kimileri, silahlarını ele geçirmek umuduyla polis karakollarına ve askeri birliklere saldırdı. Birtakım yerlerde başarılı da oldular. Ayrıyeten kimi silah dükkanlarına girip, yağmaladılar.

Hareketin başladığı ülkenin batısındaki göstericiler, hareketlerinin barışçıl olduğunda ve şiddeti desteklemediklerinde ısrarlı. Hükümeti şiddeti provoke etmekle suçluyorlar.

Almatılı siyaset uzmanı Dosim Satpayev güvenlik güçlerine saldırıp, binaları ele geçirenleri asıl olarak fakir ailelerden gelen, işsiz gençler olduklarını söylüyor:

“Kazakistan’daki büyük kentlere bakarsanız, çok sayıda işsiz genç görürsünüz ve bunlar potansiyel olarak saldırgan bir kitle.

“Ve artık bu beşerler Almatı’daki olayları kendi çıkarlarına kullanmaya çalıştı.”

Ekonomik problemler, muhakkak Kazakistan’daki hareketleri besleyen ögelerden biriydi.

Hayat kalitesini iyileştiremeyen otoriter idareye karşı halkın öfkesi son birkaç yıldır büyüyordu.

2019’da Kazakistan’ın birinci Cumhurbaşkanı Nursultan Nazanbayev’in 30 yıllık iktidarından sonra istifasını açıklamasındanın akabinde, değişimin yakın olduğuna yönelik bir heyecan vardı.

Fakat Nazarbayev’in halefi Kasım Cömert Tokayev, Nazarbayev’e sadık isimlerden biri olarak görülüyordu. Bu durum halkın mutsuzluğunu daha da artırdı ve Ocak’taki yakıt artırımı kitlesel şovları tetikledi.

Lakin kimi gözlemciler, bu problemlerin protestoların neden şiddet olaylarına dönüştüğünü açıklamadığını savunuyor.

Tokayev ve Nazarbayev ortasındaki güç uğraşının çatışmalara neden olduğunu söylüyorlar.

Nazarbayev hala siyaset sahnesinde büyük bir nüfuza sahipken, Tokayev tam manasıyla güçlü değil.

Birçok kişi ayrıyeten, eski istihbarat lideri ve Nazarbayev’in yakın müttefiklerinden Karim Masimov’un gözaltına alınmasının bu güç gayretinin yansıması olduğunu söylüyor.

Satpayev, seçkinler ortasındaki iktidar gayretinin Kazakistan’ın istikrarına önemli bir tehdit olduğunu vurguluyor. Lakin iktidar gayretinin yalnızca iki önder ortasında değil, bu başkanların yakın etrafları ortasında da olduğunu vurguluyor.