IŞİD, Irak’ta yine güçleniyor mu?

Felat Bozarslan / Diyarbakır

Bir periyot Irak ve Suriye’nin değerli bir kısmını ele geçiren ve hilafet ilan eden IŞİD örgütü, koalisyon ve mahallî güçlerin ortak operasyonları ile mağlubiyete uğratılmış ve denetim ettiği topraklardan çıkarılmıştı. Uğradığı mağlubiyetten sonra örgütlü yapısına kaybeden IŞİD, 2017’den itibaren de Irak’ın çöl ve kırsal kısımlarında küçük hücreler halinde varlığını devam ettirdi. Bu süreçte eski militanlarını geri kazanmaya çalışan örgütün, İran hududundan Kerkük’e kadar uzanan ve denetimsiz bölge olarak bilinen Hemrin Dağları’nda eğitim kampları kurduğu tespit edilmişti.

Vakit zaman kırsal bölgelerdeki sivil yerleşim yerlerine taarruzlar düzenleyen ve sivilleri kaçıran IŞİD, son günlerde varlığını hissettirecek hareketler yapmaya başladı. Atakların amacında ise Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi (IKBY) ve Irak ortasında kalan, Irak Anayasası’nın 140’ıncı unsuruna tabi ihtilaflı bölgeler vardı. 27 Kasım gününden beri Germiyan, Mahmur ve Altınköprü ilçelerinin kırsalından yapılan altı farklı taarruzda 22 peşmerge ve sivil hayatını kaybetti.

IŞİD’in son günlerde aktifliğini artıracak akınlar düzenlemesi üzerine mahallî otoriteler harekete geçti. Operasyona, IKBY Başkanı Neçirvan Barzani’nin silahlı kuvvetler yetkilileri ile yaptığı toplantıda karar verildi. Çarşamba sabahı iki cephede, üç farklı koldan başlatılan operasyonun IŞİD hücrelerinin bulunması olası olan Kifri ve Xurmatu’nun dağlık bölgelerinde ağırlaşacağı tabir edildi.  DW Türkçe’ye konuşan Peşmerge Bakanlığı’nda vazifeli bir binbaşı, operasyon bölgesinde şu ana kadar sıcak bir temas sağlanmadığını ve harekâtın IŞİD varlığı temizlenene kadar devam edeceğini söyledi.

Dört yıldan sonra birinci kere ortak operasyon

Musul’un IŞİD’in elinden kurtarılmasından sonraki en kapsamlı harekât, Irak ordusu ve peşmerge güçleri tarafından ortak düzenleniyor. Musul operasyonunda da tıpkı cephede savaşan Irak ordusu ve peşmerge güçleri, Kürdistan bölgesinin bağımsızlık referandumu düzenlemesindan sonra Kerkük’te çıkan krizde karşı karşıya gelmişti.

16 Ekim 2016’da başlayan ve sıcak çatışmaların çıktığı krizden sonra iki silahlı kuvvet, yönetici seviyesinde görüşmeler yapmış, lakin alanda karşı cephelerde bulunmuşlardı. IŞİD’e karşı düzenlenen operasyon, Irak ordusu ve peşmerge güçlerinin 4 yıl ortadan sonra ortak düzenlediği birinci harekât oldu.

Irak Başbakanı Mustafa Kazimi de operasyonun yapılacağı saatlerde üst seviye bir askeri heyetle birlikte Musul’un Mahmur ilçesine bir ziyaret gerçekleştirdi. Mahmur’da güvenlik yetkilileri ile görüşen Kazimi’ye Savunma Bakanı Cuma İnad, Genelkurmay Lideri Abdulemir Yarallah, Ortak Operasyonlar Komutanlığı Kumandan Yardımcısı Abdulemir Şammari, Terörle Gayret Teşkilatı Lideri ve İstihbarat İşleri Müsteşarı da eşlik etti.

IŞİD nasıl yine güçlendi?

Kerkük’te yaşanan referandum krizi ve sıcak çatışmalardan sonra peşmerge güçleri, IKBY dışında kalan ihtilaflı bölgelerden çekilmişti. Peşmergenin çekilmesi ile İran takviyeli Haşdi Şabi milisleri, Irak ordusu ve federal polis gücünün yerleştiği bölgede IŞİD vakitle güç toplamaya başladı. IKBY güvenlik kaynakları, Irak ordusunun bölgede yarattığı güvenlik boşluğu nedeniyle IŞİD’in yine hareketlenmeye başladığını savunuyor. Peşmerge kaynakları, IŞİD’in bölgede kamp kurduğu, askeri eğitim verdiği, insanları kaçırdığı, cezaevleri kurduğunu belirtiyor.

Bölgedeki askeri kaynaklar, IŞİD’in şimdi saha denetim edecek kadar olmazsa da güçlendiği ve aksiyon yapma kapasitesine kavuştuğunu belirtiyor. Pekala, Musul’u kaybettikten sonra yeraltına çekilen IŞİD son vakitlerde nasıl güçlendi? Askeri kaynaklara nazaran, Şii mezhebine bağlı Haşdi Şabi milisleri daha evvel IŞİD denetiminde olan bölgelerdeki Sünni nüfusa, IŞİD’e dayanak verdikleri teziyle zulme varan uygulamalarda bulundu. IŞİD de bundan faydalanarak bölgede bilhassa sünni gençler ortasında taban buldu. Başka bir sebebin de Peşmerge ve Irak ordusu ortasında dört yıldır süren koordanisyonsuzluk olduğu belirtiliyor. Tartışmalı bölgelerde kıymetli bir güvenlik sıkıntısına neden olan bu durum, IŞİD’in daha rahat örgütlenmesi, hareket etmesi ve hareket yapmasına yol açtı.

Uyuyan hücreler halinde örgütleniyorlar

Güvenlik yetkilisi, örgütün artan taarruzlarını saha denetimi yerine gerilla usulü hareket biçimlerinden seçtiğine de dikkat çekiyor. Uzun yıllardır IŞİD konusunda çalışan güvenlik yetkilisi, kâfi tedbir alınmazsa IŞİD’in taban bulma ve aksiyon yapma konusunda ıstırap yaşamayacağını da lisana getiriyor.

Tartışmalı bölgeler ve ortak askeri güç kurulması

2005 yılında kabul edilen Irak Anayasası’nda IKBY’nin özerkliği tanındı, lakin bu bölge dışında kalan ve Kürt nüfusun yoğunlukla yaşadığı çok sayıda yerleşim yeri 140’ıncı hususa bağlandı. 140’ıncı hususa nazaran, Kerkük’ün tamamı, Musul’un birtakım ilçeleri, Selahaddin ve Diyala’da değiştirilen demografik yapı normalleştirilecek, akabinde nüfus sayımı yapılacak ve son basamak olarak da bu bölgelerin Irak merkezi idaresine mi, yoksa Kürdistan Bölgesel İdaresi’ne mi bağlanacağına dair referandum yapılacaktı. Anayasa, tüm bu süreçlerin 2007 yılının Aralık ayına kadar yapılmasına hükmediyordu. Fakat geçen süreçte bu bahiste rastgele bir gelişme sağlanamadı. O günden beri peşmerge güçlerinin denetiminde olan tartışmalı bölgeler, 2017 yılı Ekim ayında referandum krizinin silahlı çatışmaya dönüşmesi ile Kürtlerin denetiminden çıktı.

Eylül ayında Kürdistan idaresi ve Irak hükümeti ortasında yapılan görüşmelerde, tartışmalı bölgelerde ortak tugaylar kurulmasına karar verildi. Irak ordusu ve peşmerge güçlerinin bulunacağı bu tugayların eğitimi ise hala devam ediyor. Aralık ayı içinde eğitimi tamamlanacak bu iki tugay, Ocak ayında Irak Silahlı Kuvvetleri bünyesinde, Kerkük ve Tuzhurmatu’da görevlendirilecek. Kürt bölgesindeki askeri kaynaklar, ortak tugayların bu bölgelere yerleşmesi ile 16 Ekim 2017’den beri yaşanan güvenlik boşluğunun sona ereceğini ve IŞİD hücrelerinin rahat hareket edemeyeceğini düşünüyor.

Irak Anayasası’nın 140’ıncı hususuna nazaran ihtilaflı olan bölgelerde 2021 yılının birinci 10 ayında IŞİD tarafından 206 taarruz gerçekleştirildi. Peşmerge Bakanlığı kayıtlarına nazaran, bu ataklarda 837 kişi ömrünü yitirirken, çok sayıda kişi de yaralandı ve kayboldu.