*Buğra Kavuncu
Endüstrileşen dünyayla birlikte bu rekabet daha da hızlandı. Teknolojinin ilerlemesiyle entegrasyon daha fazla arttı. Teknolojik pahası yüksek, inovatif eser üretebilen ülkeler de bu süreçte ön plana çıktı. Yeni ve hayatı kolaylaştırabilen eserlere istek artarken, bu süreç bu eserlerin değerini de artırıyor. Bu eserlerde Batı ülkelerinin öne çıktığı da çok bariz. SSCB’nin yıkılmasıyla Batı; sanayi, teknoloji ve üretim alanında çok büyük adımlar attı ve adeta rakipsiz kaldı. Bu noktada, Batı’ya alternatif olabilecek tek güç olarak Çin devreye girdi. Çin’in muazzam insan gücü ve bir varlığı görüp, alıp kopyalayabilme avantajı, onu başka ülkelerden daha farklı bir noktaya taşıdı. Kendine mahsus ekonomik yapısı ve ülkenin kültürel-ideolojik geçmişi ile sistemi, Çin’in başlı başına bir model olarak öne çıkmasını sağladı. Çin’in maliyet avantajını bir biçimde dengeleyecek yahut bir eserin kopyalanma ihtimalini daha düşük noktalara çekebilecek yaklaşımlar, Batı ile Çin ortasındaki gayret dinamiğinin sadece bir noktasını oluşturuyor.
Bütün bu rekabetin oluştuğu ortamda, bilhassa gümrük duvarlarının yükseltilmesiyle alakalı Batı’nın Çin’e yönelik birtakım tedbirlerinin var olduğunu görüyoruz. ABD, süreci hem somut hem de soyut duvarlar inşa etmeye kadar götürürken, Çin ise adeta kapitalist dünyayı ve piyasa iktisadını savunan bir noktaya geldi. Zira Çin’in buna muhtaçlığı var; artık kabuğuna sığamayan bir devlet açısından bu çok olağan. “Bir Yol Bir Jenerasyon Projesi”, bu açıdan gelecekte piyasaları ve sistemi alt üst etme potansiyeline sahip. Zati Çin, son 30 yıldır, bilhassa SSCB’nin dağılmasının akabinde süratli bir yayılma eforunu yansıtmaya başlamıştı. Bilhassa Türkistan coğrafyasında birçok ülkenin kaynaklarına ortak olurken, Çinli firmalar da dünyanın birçok yerinde çok faal bir pozisyon üstlendi. Öte yandan coğrafik hudutlar sırf Türkistan’la sonlu kalmadı. Çin, Balkanlar’da bilhassa Sırbistan’a[1] ve Afrika’ya önemli yatırımlar yapıyor.[2] Hem çok ucuza çalışabilen iş gücü hem de elindeki likidite, Çin’e çok büyük bir avantaj sağlıyor. Çin’in, pazarlarda çok daha süratli hareket edebilme kabiliyeti var. Batılı firmaların uymakla mükellef olduğu sonlar ve pahalara karşı Çinli kuruluşların daha sınırsızca ve süratli ilerleyebildiği gözlemleniyor.
İklim değişikliği ve siyaset: İstikrarlar nasıl değişecek?
Tam da bugünlerde, COP26’da global ısınmaya karşı bir tahlil geliştirildiği ve fosil yakıtların azaltılması ve süreç içinde büsbütün kullanımdan kaldırılması istikametinde bir kamuoyu oluşturulduğu anlaşıldı. Bu, elbette iklim açısından yararlıdır ve geleceğe dair kıymetli ölçüde tesirli olacaktır. Fakat karar alıcı pozisyonundaki Batılı ülkeler açısından korunacak öbür alan, Batı’nın pazarları olacaktır. Bu atakla Batı; Türkiye, Rusya ve Çin üzere ülkelere fosille üretilen eserleri pazarına almayacağını iletmiş olurken, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere yönelik duvarlarını bir defa daha göstermiş oldu. Batı’da bu hali, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerini gündeme getirirken de görüyoruz. Bilhassa bizler her ne kadar bu hususta insani hislerle yaklaşıyor olsak da Batı’nın yaklaşımı ve Çin ortasındaki savaşı âlâ görmek gerekiyor. Birçok kararın altında karşılıklı uğraş ve hâkimiyet arbedesi görülüyor. Global ısınmayla ilgili alınan kararların temelinde de bu var. İklim krizinin politik bir argümana dönüşmesi; göçmen krizi, ekonomik sıkıntılar ve yükselen toplumsal huzursuzluklarla birlikte bütün dünyayı etkileyen “zamanın ruhunu” yaratıyor.
COP26, iklim kriziyle birlikte değerlendirildiğinde sırf iklimi değil devletler ortası rekabeti net olarak yansıtması bakımından dikkat cazibeli bir hâl aldı. Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın, kömürün büsbütün kullanımının devreden çıkarılması istikametindeki öneriyi reddettiği görülürken, bu ülkeler kömür kullanımının yavaş yavaş azaltılması tarafında bir hususa yöneldiler ve ısrarcı oldular. COP26’da, 40’ı aşkın ülke kömür kullanımını sonlandırma kelamı verdi. Ancak Çin, ABD, Avustralya ve Hindistan üzere ülkeler taahhütte bulunmadı.[3] Aslında bu hususun yeni olmadığı ve iklim-enerji ortasında ülkelerin rekabeti yeni bir alana yönlendirdiği görülüyor. Hakikaten Dünya gazetesinden Didem Eryar Meşhur’un, 13 Eylül 2018 tarihli köşe yazısında açıkladığı ve Fransız niyet kuruluşu IDDRI (Sürdürülebilir Kalkınma ve Milletlerarası Bağlar Enstitüsü) ve Birleşik Krallık merkezli araştırma ağı Climate Strategies’in liderliğindeki Coal Transitions (Kömürsüz Ekonomilere Geçiş: Kömürün Geleceği Hakkında Araştırma ve Diyalog) isimli konsorsiyumun açıkladığı rapora nazaran Çin, Hindistan, Güney Afrika, Avustralya, Polonya ve Almanya’nın 20 ile 30 yıl içinde kömürü neredeyse külliyen sıfırlayabileceği argüman ediliyor.[4]
Kömür, gelişmiş ve köle
Batılı ülkeler, yıllarca kömürle endüstrileşti ve aslında bugünkü global ısınmanın art planında da bu yer alıyor. SSCB’nin de bu istikamette olumsuz manada önemli tesiri oldu. Artık ise Batı, ortaya çıkan sonucun faturasını öteki ülkelere kesiyor. Gelişmekte olan ülkelerin ise buna dayanma ve ayak uydurabilme gücü çok düşük. Bu durum, Çin’de biraz daha dikkat cazibeli bir noktada yer alıyor. Çin, 2013 ve 2018 yılları ortasında yurt dışı kamu finansmanının yarısını kömür santrallerine sağladı. Bu durumda ekonomik büyümeyi hızlandırmak için güç kapasitesini artırmaya istekli birçok Afrika ve Asya ülkesi açısından Çin, cazibeli bir kredi merkezi olarak ön plana çıktı.[5]
Burada, iki şeye dikkat edilmesi gerekiyor: Küresel kararların gerisindeki temel niyetleri ve bunların yan tesirlerini görebilmek ve ikincisi; olmazsa olmaz olan, değerli, yeni ve piyasalarda bedeli olan eserler üretebilme mecburiyetini yansıtabilmek. Aksi durumda ortaya çıkan tablo, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler ortasındaki hassas ayrımdan fazla gelişmiş ülkeler ve köle ülkeler ortasındaki katı ayrıma dönüşecek. Bu açıdan Türkiye’nin, bu türlü bir ayrımda dilek edilmeyen bir pozisyonda olma ihtimali çok yüksek.
Özgürlük ve güvenlik ortasında
Bugün dünya, bizim konuştuklarımızdan farklı birçok farklı süreci ve durumu konuşuyor. Yeni para üniteleri, sanal platformların öne çıkması ve seçim süreçlerini etkileme/manipüle etmede bir araç olarak kullanılması, NFT’nin giderek yaygınlık kazanması üzere birçok faktör, iktisat ile toplumsal ömrü ve beraberinde milletlerarası sistemi etkileyecek yeni bir sürecin işaretini veriyor. Üretim araçları değişirken, dünyanın en büyük birinci on firmasının bilançolarındaki demirbaşların pahasının çok düşük olduğu ama şirketlerin inovatif bedelin yüksek olduğu gözlemleniyor. Kirletilen dünya haricinde artık uzaydaki tertibi bile konuşur hale gelen bir dünya, bu değişim süreciyle birlikte yeni huzursuzlukları barındırıyor. Dünyanın her yerinde yükselen ve sonları aşan huzursuzluk dalgası; birey, devlet ve toplum ortasındaki bağlantıları de kökünden dönüştürüyor. Dünyanın en büyük firmalarının sahip olduğu ana bedel yazılım ve milyonlarca insanın bu platformlarda yer alışı, bilgi tahlilini ve depolamasını da kıymetli hale getiriyor. Ekonomik olarak alıştığımız yapıdan farklı bir yapıyla karşı karşıyayız. Bu kritik dönemeçte geleceğin en büyük ayrımı, nihayetinde özgürlük ile güvenlik ortasında olacaktır. Özgürlük ile güvenlik ikilemi, pandemi sürecinde daha da görünür hale gelen ve geleceği toplumsal-siyasi seviyede şekillendirecek bir noktaya evriliyor. Bu noktada, Daron Acemoğlu’nun IMF özel dersindeki transferi dikkat cazip. Acemoğlu, salgın devrinde beceriksizlik ve kurumsal özerkliğe hücumların bütün dünyada devlete ve kurumlara inancı sarstığını belirterek pandemi sonrası için 4 senaryo sıralıyor: “Alışılageldik Trajik İşler”, “Küçük Çin”, “Silisyum Yönetim” ve “Refah Devleti 3.0”. Küçük Çin modeli çok dikkat cazip: “Krizden yanlış bir ders çıkarılarak otoriter bir idarenin rölâtif olarak demokrasiden daha âlâ sonuçlar verdiği zannına kapılmak.”[6]
Dünyanın yaşadığı bu süreç, elbette Türkiye açısından da muhakkak işaretler veriyor. Giderek otoriterleşen, hukuktan uzaklaşan, kurumsallıktan sıyrılan bir rejimin, bu yapı içerisinde ekonomik olarak “Küçük Çin” modelini örnek alması, Türkiye üzere demokratik ve kurumsal yapısı uzun ve güçlü temellere dayanan bir kurumsallığın kabul edebileceği bir süreç değil. Güçlü bir toplum mühendisliği ile despotizme varan uygulamalar, gitgide nezaret toplumunu güçlendiren ve kış saati uygulaması ile üretim sürecini Sanayi İhtilali Avrupa’sındaki üzere karanlıklara hapseden bir yapı, geleceğin Türkiye’sinde yer almamalı. Makro seviyede, şu gerçekle tekrar yüzleşmek durumunda kalıyoruz:
“Çin, demokratik olmayan ülkeler için ekonomik manada bir model haline geliyor.”[7]
* Buğra Kavuncu, Düzgün Parti İstanbul Vilayet Lideri
Kaynakça
Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias Cumartesi günü, Delphi Ekonomik Forumu'nda EastMed boru çizgisinin öldüğü fikrini reddetti ve ABD Dışişleri Bakanı Victoria Nuland'ın bu hafta başlarında Atina ziyareti sırasında bu tarafta yaptığı açıklamaya karşılık verdi. Dendias, "EastMed yaşıyor" dedi ve ABD'nin bu eforla ilgili temel kaygılarının finansal uygulanabili...
Ukrayna Başbakan Yardımcısı İrina Vereşçuk, Rus ordusu tarafından 529 yolcusuyla alıkonulan tahliye otobüslerinin hür bırakıldığını duyurdu. Vereşçuk, Telegram hesabından yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın Melitopol kentinde işgalci Rus g�...
Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski, Ukrayna'nın bekleyecek vaktinin kalmadığını belirterek, Batı'dan Rusya'nın petrol ihracatına ambargo koymasını istedi. Zelenski, Ukrayna-Rusya savaşının 45. gününde ulusa sesleniş konuşmasında, Rusya'nın ...
Birleşmiş Milletler, Ukrayna’daki bir tren istasyonunda tahliye edilmeyi bekleyen sivilleri gaye alan saldırıyı şiddetle kınadığını açıkladı. BM Sözcüsü Stephane Dujarric, Genel Sekreter Antonio Guterres’in, Ukrayna'nın doğusundaki tren istas...