Pandemi yükü Türkiye’de Covid-19 dışındaki kronik hastalıkları nasıl etkiledi?

Omicron varyantının kaygı verici bir süratte yayılması, Covid-19’un sıhhat siyasetlerinde bir müddet daha birinci sırada kalacağına işaret ediyor. Bu da Covid-19 kadar bulaşıcı hatta ondan daha ölümcül kimi hastalıkların bir müddet daha ihmal edilebileceği manasına geliyor.

Tüberküloz kaynaklı ek 1,4 milyon mevt bekleniyor

Hava yoluyla yayılan, akciğerlere yerleşen, tedavi edilmediğinde taşıyıcının etrafındakilere bulaşmaya devam eden ve ölümcül olabilen bir hastalık olarak son devirde Covid-19 tanımlansa da bunlar aslında tüberkülozun ana özellikleri.

Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) datalarına nazaran, dünyada her yıl 10 milyon bireye tüberküloz teşhisini konuyor lakin hastalık bundan çok daha geniş bir nüfusa bulaşıyor. Teşhis konulmadığı ya da geç teşhis konulduğu için dünya genelinde her yıl yaklaşık 1,5 milyon kişi bu hastalık sebebiyle ömrünü yitiriyor. Bu da tüberkülozu en ölümcül bulaşıcı hastalık olarak birinci sıraya taşıyor.

Bilhassa kırsal ve fakir bölgelerde yaygın bir hastalık olarak gözlemlenen tüberküloz ile gayrette pandamı öncesine kadar kıymetli ilerlemeler kaydedildi.

Sıhhat Bakanlığı’nın Türkiye’de Verem Savaşı 2020 Raporu’na nazaran, Türkiye’de 2005 yılında 20 bin 535 olan tüberküloz tanısı konan hasta sayısı 2019 yılında 11bin 401’e düştü. Sayılar pandemi periyodunda de düşmeye devam etti ve 2020 yılında 8 bin 925’e geriledi. Lakin uzmanlara nazaran bu gerileme, hastalığın teşhis ve tedavisinde bir sorun yaşanmadığı manasına gelmiyor.

Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Mecmuası’nda bu yıl yayımlanan Pandemi Periyodunda İhmal Edilen Enfeksiyonlar başlıklı araştırma, Küresel Tüberküloz Ağı içinde yer alan 41 ülkenin için 2020’nin birinci dört ayında, yeni teşhis edilen faal tüberküloz olgularında düşüş yaşandığını not ediyor. Bununla birlikte, toplam etkin tüberküloz poliklinik ziyaretleri ve ayaktan hasta ziyaretlerinde de azalma olduğuna dikkat çekiyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan İzmir Dr. Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Berna Kömürcüoğlu, tüberküloz olaylarının sayısındaki düşüşte, maske kullanımı ile hijyen ve ara kurallarının daha sıkı uygulanmasının tesirli olduğunu belirtiyor.

Buna rağmen pandemi müddetince devam eden meskene kapanma devirlerinde tıpkı aileye mensup bireyler ortasında bulaşma oranının artması tüberküloz ile ilgili öncelikli telaşlardan biri.

Tüberkülozun global teşhisinde üç aylık bir müddette ortalama yüzde 25 azalmanın, tüberküloza bağlı ölümlerde ek yüzde 13 artışa yol açacağı ön görülüyor.

WHO bilgilerinden işaretle bu düşüşlerin bir sonucu olarak 2020 ve 2025 yılları ortasında, dünya genelinde, beklenen sayıya ek 1,4 milyon tüberküloz kaynaklı mevt gözleneceği ön görülüyor.

Kanser taramalarında düşüş

Pandemi mühletince devam eden konuta kapanmalar, bilhassa muhakkak hasta kümeleri için kayda paha bir hareketlilik kaybına neden oldu.

Prof. Dr. Kömürcüoğlu ”Yaşlı ve KOAH üzere kronik rahatsızlıkları olan hastaların, meskene mahkum olmaları sebebiyle günlük performanslarında düşüş yaşanması, tedavide sağlanan ilerlemeyi geriye çevirdi” diyor ve ekliyor:

”Hareketsizlik, hastaların teneffüs kaslarının erimesine ve akciğer kapasitesinin düşmesine sebep oluyor. 65 yaş üzerindeki hastalar yüzde 60-70 birden fazla kronik hastalık taşıyor. Meskene kapanmalar sırasında alınan kilolar ve makus beslenme de risk faktörleri olarak karşımıza çıkıyor. ”

Kırılgan hastaların haklı tasaları, Covid-19 hadiseleri dışındaki hastane ziyaretlerini büyük oranda sınırladı. Bununla birlikte birinci basamak hizmetleri ertelenerek, sıhhat çalışanlarının Covid-19 ile çabaya yönelmesi gerekti.

BBC Türkçe’ye konuşan Türk Tabipler Birliği (TTB) Aile Hekimliği Kolu Lideri Dr. Emrah Kırımlı, çalıştığı aile hekimliğinde, süregelen yer yetersizliği nedeniyle yeni düzenlemelere gittiklerini aktarıyor:

”Bebek aşısı da hamile de Covid hastası da tıpkı yerde bakılıyor. Bu nedenle saatlerimizi ayırdık, günün 2-3 saatini aşılara ve öbür hastalara ayırdık. Aşılar aksamadı lakin başka hastalar için uygulamalar sınırlandı.”

Taramaların, hastalığın ilerlemesinden evvel erken müdahaleyi mümkün kıldığı tüm kanser hadiseleri ise bu durumdan olumsuz etkilendi.

WHO, kanserin yıllık ortalama 10 milyon kişinin vefatına sebep olduğunu belirtiyor. En sık görülen kanser tipleri ise görülme sıklıklarına nazaran, göğüs, akciğer, kolon ve rektum, prostat, cilt ve mide kanseri olarak sıralanıyor.

Türkiye’nin WHO ile paylaştığı kanser istatistiklerine nazaran ülkenin 2018’deki toplam kanser olay sayısı 210 bin 537 idi. Türkiye’de kansere bağlı ölümlerin yaklaşık üçte biri akciğer kanserine bağlı olarak gerçekleşiyor.

En ölümcül kanser çeşidi olan akciğer kanserine, ileri evreye kadar teşhis konulamıyor. Akciğer kanserinin akabinde Türkiye’de en ölümcül kanser tipleri, yüzde 8,6 mevt oranlarıyla kolon ve mide kanseri.

Dr. Emrah Kırımlı, pandemi öncesinde kolon kanseri için yılda yaklaşık 1 milyon beşere tarama yapabildiklerini aktarıyor.

Pandemi sürecinde ise bu sayıdaki düşüş yüzde 90’a yaklaştığını söyleyen Dr. Kırımlı, ”Kolon kanserini erken teşhis ettiğinizde, hastalıklı dokuyu alıyorsunuz ve hasta büsbütün olağan yaşantısına dönüyor fakat hastalık ilerlediğinde süreç çetrefilleniyor” diyor.

Pandemi devrinin olumsuz tesirleri nedeniyle önümüzdeki yıllarda kansere bağlı ölümlerde dünya çapında bir artış bekleniyor.

Hepatit müracaatlarında büyük azalış

Türkiye’de Covid-19 pandemi sürecinde ihmal edilen hasta kümelerinden biri de hepatit hastaları. Dünya genelinde siroz ve karaciğer kanserine sebep olan, Hepatit B virüsü (HBV) ve Hepatit C virüsü (HCV) enfeksiyonu değerli bir halk sıhhati sorunu.

Dünyada en az 58 milyon kişinin kronik HCV enfeksiyonu olduğu kestirim ediliyor.

Türkiye’de HCV enfeksiyonu, karaciğer transplantasyonun en yaygın ikinci nedeni.

Kesit Akademi Mecmuası’nda yayımlanan bir makale, Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ndeki Viral Hepatit Takip Polikliniği’nde pandemi periyodunda kliniğe başvuran hastaları kapsayan istatiksel bir çalışmadan yola çıkıyor.

Mevcut Hepatit hastalarının Nisan-Ağustos 2020 aralığındaki müracaat sayılarını, 2019 yılının tıpkı periyoduyla kıyaslayan çalışmaya nazaran, Hepatit B müracaatlarında bu periyotta yüzde 49,45; hepatit C müracaatlarında yüzde 55,5, yapılan karaciğer biyopsilerinde de yüzde 63,63 azalma yaşandı.

Bu düşüşte, kronik hepatitlerin takip ve tedavisinin çoğunlukla Covid-19 ile çabada ön safta yer alan enfeksiyon hastalıkları poliklinik ve kliniklerinde yapılması tesirli idi.

Halihazırda Covid-19 salgını için en yüksek risk kümelerinden biri olan bu hastaların, klinik ziyaretlerinde “Covid-19 kapma korkusu nedeniyle” besbelli düşüşler yaşandı. Araştırmaya nazaran aksaklıklar, hastalığın ilerlemesi ve alevlenmesi risklerini birlikte getirebiliyor.

Kalp krizi geçiren hastaların neredeyse yarısı hastaneye başvurmadı

Sıhhat Bakanlığı tarafından paylaşılan bilgilere nazaran, Türkiye’deki ölümlerin yüzde 86’sı kalp damar hastalıkları, diyabet, kanserler, kronik teneffüs yolu hastalıklarının oluşturduğu bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklanıyor.

Türkiye’de tüm yaş kümeleri için her iki vefattan biri kalp damar hastalıklarına bağlı olarak gerçekleşiyor.

Türk Kardiyoloji Derneği’nin bir araştırmasına nazaran pandemi devrinde Türkiye’de hastaneye başvuran kalp krizi hasta sayısı, pandemi evvelki devirde yapılan birebir çalışmaya kıyasla yüzde 47,1 oranında azaldı. Pandemi periyodunda kalp krizi geçiren hastaların neredeyse yarısı hastaneye başvurmadı.

WHO tarafından yapılan Pulse Survey anketi, Covid-19 periyodunda ülkelerin sıhhat sistemlerinde yaşanan aksaklıkları mercek altına alıyor. Geçen Nisan ayında ikinci raundu yapılan ankete katılan 135 ülkenin yüzde 95’inde temel sıhhat hizmetlerinin Covid-19 nedeniyle aksadığı belirtiliyor.

Aksayan hizmetler ortasında ömür kurtaran acil müdahaleler, kritik ve cerrahi müdahaleler de var. Buna rağmen 2021’de 2020’ye nazaran kesintilerin azalma tespit edildiği de notlar ortasında.

Türkiye ankete katılan ülkeler ortasında değil. Buna ek olarak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tertipli olarak paylaştığı vefat nedeni istatistiklerini pandemi başladığından beri açıklamadı.

• BBC Türkçe’nin koronavirüs araştırması: 11 vilayette 8 ayda yaklaşık 11 bin ek mevt var, artış beklenenin üzerinde
• AB sıhhat yetkilisinden ihtar: Omicron varyantı yeni bir pandemiye yol açabilir
• Tabip dışı sıhhat işçisine yüzde 20 artırım yapılırken, hekimlerin maaşları düşürüldü mü?

Bunların bir kısmının ertelenmiş sıhhat hizmetleri nedeniyle olduğunu düşündüklerini söylüyor.

Uzmanlar Covid-19’un gerek hastalar gerek sıhhat hizmetleri için faturası ağırlaşmaya devam edebileceği ihtarında bulunuyor.