TÜİK yetkilileri BBC Türkçe’ye konuştu: Kurum, datalarla ilgili tenkit ve tezlere ne diyor?

TÜİK’ten bir küme yetkili, kurumun Ankara’daki genel müdürlüğünde BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici’nin sorularını yanıtladı. Yetkililer, tüm çalışmalarında milletlerarası standartlara uygun hareket ettiklerini ve datalarla ilgili ÅŸeffaf olduklarını savundu.

Türkiye Ä°statistik Kurumu (TÜİK) yetkilileri, kurumun açıkladığı bilgilere dair kamuoyunda yapılan tartışmalarla ilgili olarak BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtladı.

TÜİK’in Ankara’daki genel müdürlüğünde yapılan görüşmede; ortalarında üst seviye yönetici, daire lideri, bölge sorumlusu ve uzmanların bulunduÄŸu yetkililer evvel slaytlarla TÜİK’in çalışmalarını nasıl yürüttüğünü anlattı, sonra da sorulara yanıt verdi.

Yetkililer, kurumun tüm çalışmalarının, Avrupa BirliÄŸi (AB) üyesi ve aday ülkelerin baÄŸlı olduÄŸu Avrupa Ä°statistik Ofisi (EuroStat) kriterlerine uygun yürütüldüğünü, EuroStat’ın bununla ilgili bir kontrol sisteminin da olduÄŸunu, bunun dışına çıkmalarının mümkün olamayacağını vurguladı.

Çeşitli kuruluş yahut kümelerle enflasyon ya da kira artışı üzere bahislerde bilgilerinin farklı çıkmasının, kullanılan metodolojinin farklı olmasıyla ilgili olduğunu, kendilerinin bu alanlarda milletlerarası standartları izlediklerini söylediler.

Hissedilen enflasyon ve resmi enflasyon ortasındaki fark ya da Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ile Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ortasındaki makas konusunda ise bu durumların birçok ülkede geçerli olduğunu ve bunların kimi somut nedenleri olduğunu belirttiler.

‘Enflasyonu memleketler arası standartlarda hesaplıyoruz. Çok ÅŸeffafız’

TÜİK’le ilgili kamuoyunda yapılan tartışmaların başında, enflasyon oranları geliyor.

Yetkililer, çalışma sistemleri ve dataları konusunda “Çok ÅŸeffafız” diyor.

Bu açıdan EuroStat’a dikkat çekiyorlar.

EuroStat, Avrupa Komitesi bünyesinde yer alan bir kurum.

Türkiye de Eurostat sisteminin bir kesimi.

‘TÜİK, AB normaları ile yüksek oranda uyumlu’

Ä°statistik alanında Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve BirleÅŸmiÅŸ Milletler Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) ile de uyumlulukları bulunduÄŸunu fakat EuroStat’ın yaptırım gücü olduÄŸunu, kuruma daima rapor verdiklerini ve EuroStat’ın prensiplerine uymadıkları takdirde her ÅŸeyden evvel EuroStat’ın bunu kabul etmeyeceÄŸini söylüyorlar.

Kendi datalarının, EuroStat’ın internet sitesinde de yayımlandığını aktarıyorlar.

EuroStat tarafından her yıl yayımlanan kıymetlendirme raporlarında TÜİK istatistiklerinin AB normları ile yüksek oranda uyumlu olunduğunun belirtildiğini, bunun bir üst basamağının ise tam uyumluluk olduğunu aktarıyorlar.

Getty Images

‘Sepetimizde pinpon topu yok’

Bunların her birinin tarifinin yapılmış olduğunu, örneğin yumurta fiyatını hesaplarken bir adet orta uzunluk klasik çiftlik yumurtasını ele aldıklarını söylüyorlar.

Bu sepet, her yılın Aralık ayında güncelleniyor.

Örneğin domatesin yıllardır sepette olduğunu ancak kasetçaların harcamalarda bir tartısının kalmaması nedeniyle listeden yıllar evvel çıktığını aktarıyorlar.

Bu sepetler içinde takip edilen toplam eser sayısı ise 901.

Birtakım muhalefet milletvekili tarafından da lisana getirilen, sepet içinde pinpon topu olduğu argümanına ise tepkililer.

Bir yetkili bunun 1990’larda yaÅŸanan bir durum olduÄŸunu, 2005’ten beri sepetlerinde pinpon topu olmadığını söylüyor.

‘Aynı eseri bir yıl boyunca takip’

Yetkililerin aktardığına nazaran, EuroStat’ın Harmonize TÃœFE isimli prensipleri doÄŸrultusunda bütün bir yıl boyunca birebir mal ve hizmetlerin fiyat deÄŸiÅŸiminin takip edilmesi gerekiyor.

Örneğin beyaz peynirdeki değişim için bütün markaların beyaz peynir eserlerini takip etmiyorlar.

Her yıl Aralık ayında, birtakım markalardan kimi beyaz peynir eserlerini seçiyorlar ve bir yıl boyunca bu eserlerdeki değişimi takip ediyorlar.

Kendilerine ucuz eserlere gittikleri istikametinde yapılan tenkitlerle ilgili olarak; “bunun mantıklı olmadığını zira kendilerinin bir eseri tek bir sefer için ele almadıklarını, o eseri tüm yıl boyunca izlediklerini, deÄŸerli olanın bir yıl içindeki fiyat deÄŸiÅŸimini izlemek olduÄŸunu” söylüyorlar.

Getty Images

‘Zincir marketler cironun büyüklüğüne nazaran belirleniyor’

Kuruma birtakım bölümlerden, kimi zincir marketler seçerek onlarla anlaştığı, böylelikle fiyatlar üzerinde oynadığı istikametinde tenkitler yöneltiliyor.

Yetkililer, işyerlerini birtakım kriterlerle belirlediklerini, ciro büyüklüğünün en değerli kriter olduğunu lisana getiriyor.

400 kişilik etkin bir saha takımları olduğunu aktarıp şunları ekliyorlar:

“Fiyatlar ay boyunca, ayın tüm günlerini kapsayacak biçimde her gün alan çalışması ile derleniyor.

“Aynı firmanın Türkiye’deki farklı ÅŸubelerine farklı günlerde gidilerek derlenen fiyatlar, data tabanlarına anlık olarak iÅŸleniyor.”

Yetkililer, zerzevat – meyve fiyatları için pazara da gittiklerini belirtiyor.

Aktardıklarına nazaran zerzevat – meyve eserlerinde pazarın hissesi yüzde 50’ye yakın.

‘Verilerin yüzde 21’i barkod sisteminden geliyor’

Dataları yalnızca alana inip almadıklarını, 2020’den itibaren uyguladıkları bir barkod sistemi de olduÄŸunu ekliyor TÜİK yetkilileri.

Bu marketlerle yapılan mutabakat sonucu hazırlanan yazılım üzerinden kasadan geçen satışların bilgileri TÜİK’e ulaşıyor.

Kurum, buradan takip ettiği eserlerin ortalama fiyatlarını alıyor.

Bu sistemde son bir yıl içinde yaklaşık 1 milyar 100 bin data aldıklarını, TÃœFE hesaplanırken çekilen eser bilgilerinin yüzde 21’inin bu sistemden geldiÄŸini belirtiyor yetkililer.

Aktardıklarına nazaran kurum, teknoloji ve kozmetik marketlerinin de ortalarında bulunduÄŸu diÄŸer marketlerle de bu mevzuda anlaÅŸmış durumda. 2022’de yedi sayısını 40’a çıkarmayı hedeflediklerini söylüyorlar.

Ayrıyeten, TÃœBÄ°TAK’la ortak olarak 2019’da baÅŸladıkları bir proje kapsamında önümüzdeki devirde internetten de fiyat çekmeye baÅŸlayacaklarını ekliyorlar.

Hissedilen enflasyon ile resmi enflasyon neden farklı?

Getty Images

Türkiye’de hem kamuoyu anketleri hem sokak röportajları hem de toplumsal medya paylaşımları, toplumda resmi enflasyondan farklı bir enflasyon yaÅŸadığını hisseden kıymetli bir kesim olduÄŸunu ortaya koyuyor.

TÜİK yetkilileri bu durumun nedeniyle ilgili sorumuza şu yanıtı veriyor:

“TÃœFE, ömür maliyeti endeksini ölçmüyor. Hayat maliyeti endeksinin hedefi, sabit bir hayat standardını sürdürürken tüketicilerin yaÅŸadığı fiyat deÄŸiÅŸikliklerini ölçmektir.

“TÃœFE, sabit bir mal ve hizmet sepetinin maliyetindeki deÄŸiÅŸikliÄŸi ölçüyor. Hayat maliyeti endeksi ise sabit bir refah seviyesinin maliyetindeki deÄŸiÅŸikliÄŸi ölçer.”

Yetkili, bu durumun dünyada da yaÅŸandığını söyleyip bununla ilgili Avrupa BirliÄŸi Merkez Bankası’ndan bir bilgi paylaÅŸmak istiyor:

“Ocak 2005 – Temmuz 2015 periyotları ortasında Ä°talya’da hissedilen enflasyon % 14,1 iken ölçülen enflasyon % 1.9. Birebir periyotta Ä°spanya’da hissedilen enflasyon % 14,3 iken ölçülen enflasyon % 2,1.”

ÜFE ile TÜFE ortasında neden uzun müddettir makas var?

ÜFE ile TÜFE ortasında bulunan ve aylardır kapanmayan makas da kamuoyunda tartışma konusu.

TÜİK yetkilileri bu tenkitlerle ilgili sorumuzu yanıtlarken öncelikle bu durumun 2021 yılı başından itibaren tüm dünyada yaÅŸandığı belirtip; Almanya, Fransa, Ä°talya, Japonya ve Rusya’yı örnek gösteriyor.

Yetkililer; iki endeksin yapısının farklı olduÄŸunu ve ÃœFE’nin TÃœFE’ye hiçbir vakit eÅŸ vakitli olarak yansımadığını belirttikten sonra hem Türkiye hem de dünyada ÃœFE’nin TÃœFE’ye nazaran daha yüksek olmasının; son devirde iÅŸyeri güç fiyatlarındaki artış, emtia fiyatlarındaki yükseliÅŸ ve pandemiyle birlikte tedarik zincirlerinde yaÅŸanan meseleler üzere nedenlere baÄŸlı olduÄŸunu savunuyor.

Otomotivde fiyatlar neden Aralık’ta bir anda arttı?

TÜİK bilgilerine nazaran Kasım ayında akaryakıtlı arabalarda % 6,4, dizel arabalarda % 12,1 fiyat artışı oldu.

Halbuki bu periyot bölüm temsilcilerine nazaran araçların çok daha fazla zamlandığı bir periyottu.

Aralık ayında ise akaryakıtlı araba fiyatlarında artış % 38,39, dizel arabada ise % 35,49 oranında gerçekleşti.

Kuşku yaratan bu durumla ilgili sorumuz üzerine yetkililer, otomobil fiyatlarını daima birebir bayilerden aldıklarını, çip sorunu üzere nedenlerle bir devir bu bayilerde otomobil satışı olmadığını, fakat yaşadıkları bu durum üzerine usul değiştirdiklerini açıklıyor.

Yetkililerin aktardığına nazaran, Aralık ayından itibaren otomobil satışlarında bayilerden alınan bilgi deÄŸil Gelir Yönetimi BaÅŸkanlığı’nın bilgileri kullanılmaya baÅŸlanmış.

Bu ortada kendilerinin ikinci el otomobil fiyatlarını derlemediklerini de ekliyorlar.

Kira artış oranı: BETAM ile TÜİK sayıları ortasında neden uçurum var?

Yeniden bir öbür tartışma da kira artış oranlarıyla ilgili.

BahçeÅŸehir Ãœniversitesi Ekonomik ve Toplumsal AraÅŸtırmalar Merkezi (BETAM), Aralık ayında yaptığı açıklamada Türkiye’de son bir yıllık kira artış oranını % 63,7 olarak hesapladı.

Bu, TÜİK’in hesapladığı kira artış oranının yaklaşık beÅŸ katı.

Pekala bilhassa büyükÅŸehirlerde yaÅŸayanlar ortasında yaygın bir “Kiralar uçtu” görüşü varken TÜİK’in hesapladığı sayı BETAM’ınkinden neden bu kadar farklı?

TÜİK yetkilileri burada deÄŸerli bir formül farkı olduÄŸunu, BETAM’ın sahibinden.com sitesi üzerinden yeni kiraya çıkan konutlara bakarak hesaplama yaptığını kendilerinin ise belirli konutlar belirleyip o konutlardaki kira deÄŸiÅŸimini takip ettiklerini söylüyor.

Kurumun sisteminde bu kapsamda 81 vilayetten 4200 adres bulunuyor.

Bu meskenlerin boşalıp tekrar kiraya verilme oranının yaklaşık yüzde beş olduğunu belirtiyorlar.

“Ancak bu yol yeni kiraya verilen meskenlerin ortadaki artışa tesirini yeteri kadar yansıtmış oluyor mu?” sorumuza ise bu sistemlerinin tekrar milletlerarası standartlarda bir usul olduÄŸu karşılığını veriyorlar.

‘Kalite düzeltme metotlarıyla fiyat artışları düşük mü gösteriliyor?’

TÜİK’in son periyotlarda çok sık kalite düzeltmesi yaparak fiyatları düşürdüğü de kamuoyunda lisana getirilen argümanlar ortasında.

Getty Images

Yıl içinde sepetteki malların model yahut kalitelerinde değişiklik olabiliyor.

Bu türlü bir durumda TÜİK, kalite düzeltmesi isimli süreçle endeks sayısını düşürebiliyor.

ÖrneÄŸin, TÜİK’in takip ettiÄŸi bir araba modelinin fiyatı bir ay içinde 200 bin TL’den 220 bin TL’ye yükseliyor. Lakin bu sırada diyelim ki araca multimedya ekran üzere yeni özellikler ekleniyor. Eser artık tıpatıp tıpkı eser olmadığı için, TÜİK kalite düzeltmesi yapıp buradaki artışı 20 bin deÄŸil de daha düşük hesaplayabiliyor.

Kimi kesitler TÜİK’in bunu son devirde çok daha fazla yaptığını, bunun da enflasyonun daha düşük çıkmasına neden olduÄŸunu öne sürüyor.

Kalite düzeltmeye gittikleri durumları şöyle açıklıyorlar:

“Ä°ÅŸyerinin deÄŸiÅŸmesi, derlenen eserlerin markalarının deÄŸiÅŸmesi, detaylı tarif deÄŸiÅŸikliklerinden kaynaklanan önemli fiyat düşüş ve artışları üzere nedenlerle kalite düzeltme tekniklerine baÅŸvuruluyor.”

Kalite düzeltmelerinin TÃœFE’ye tesirinin negatif ve müspet taraflarda olduÄŸunu söyledikten sonra, “Son devirlerde yaÅŸanan enflasyonist süreçten ötürü ikame mal ve hizmetlerin fiyatı eski eserlerden daha yüksek alındığı için kalite düzeltme metodu endekse negatif tarafta tesir ediyor” diyorlar.

Bu metoda müracaat sıklığının artmasıyla ilgili olaraksa şu açıklamayı yapıyorlar:

“Pandemi süreci ve yaÅŸanan ekonomik konjonktür nedeniyle iÅŸyerlerinin ve iÅŸyerlerinden derlenen eserlerin son periyotlarda ziyadesiyle deÄŸiÅŸim göstermesi kalite düzeltme yollarının kullanım oranını artmıştır.”

ENAG ile TÜİK’in oranları ortasında neden uçurum var?

Enflasyon AraÅŸtırma Kümesi’nin (ENAG), her ayın 3’ünde paylaÅŸtığı enflasyon oranı ile TÜİK’in enflasyon oranı ortasındaki fark da son devirde tartışma yaratıyor.

TÜİK, 2021 yılında TÃœFE’yi % 36,08 hesapladı. ENAG ise % 82,81 hesapladığını açıkladı.

TÜİK yetkilileri, EuroStat’ın prensipleri çerçevesinde, her evredeki detaylara dikkat ederek endeksi hesapladıklarını, ENAG’ın farklı bir formül izlediÄŸini belirtiyor.

Bununla birlikte ENAG’ın yolu ve datalarına dair ÅŸeffaflık olmadığını düşündüklerini söylüyorlar.

Ayrıyeten ENAG’ın birtakım hesaplamalarına mana vermediklerini belirtiyorlar.

Bir yetkili bu hususta şöyle konuÅŸuyor: “ÖrneÄŸin 3 Ocak’taki bültenlerinde mesken eÅŸyasındaki artış oranı % 1,98 gözüküyor. Lakin birebir bültende, alt küme enflasyon oranlarındaki konut eÅŸyalarına bakarsak % 1,98 sayısının daha yüksek çıkması gerekirdi.”

Bu ortada yetkililer, enflasyon hesaplamaları konusunda kendileriyle emsal sonuçlara ulaşan kurumlar olduğunu da söylüyor.

Bir yetkili tablolarını da göstererek, “Ä°stanbul Ticaret Odası ve Türk-Ä°ÅŸ ile çok koreleyiz” diyor.

• ENAG: Yıllık enflasyonu % 82,81 hesaplayan küme nasıl çalışıyor, sonuçları TÜİK’ten niçin farklı?

İşsizlik oranı: TÜİK bilgileri ile İŞKUR bilgileri neden uyuşmuyor?

TÜİK’in açıkladığı iÅŸsizlik sayılarıyla Ä°ÅžKUR’un iÅŸsizlik sayılarının uyuÅŸmaması da yeniden kamuoyunda diÄŸer bir tartışma konusu.

ÖrneÄŸin son olarak Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DÄ°SK) AraÅŸtırma Merkezi, “Ä°ÅžKUR datalarına nazaran kayıtlı iÅŸsiz sayısı Kasım 2020 ve Kasım 2021 ortası bir yıllık devirde 3 milyon 4 binden 3 milyon 182 bine yükselerek 178 bin kiÅŸi arttı. TÜİK’e nazaran ise son bir yılda dar tarifli iÅŸsiz sayısı bu devirler ortası 284 bin azaldı” açıklamasını yaptı ve bunun nedenini sorguladı.

Bu durumu sorduÄŸumuz yetkililer, ortadaki farkın gerçek olduÄŸunu belirtiyor ve bunun nedeniyle ilgiliyse “TÜİK’in Hanehalkı Ä°ÅŸgücü AraÅŸtırması sonuçlarına dayalı resmi iÅŸsizlik bilgileri ile Ä°ÅžKUR’un idari kayıtlara dayalı olarak yayımladığı bilgiler ortasında; tarif, kapsam ve referans periyodu açısından temel farklılıklar mevcut” diyor.

TÜİK’in, ILO tarafından belirlenen iÅŸsizlik tariflerini temel alındığını, bu iÅŸsiz tarifinin “son dört hafta içinde faal iÅŸ arama kanallarından en az birini kullanmış ve iki hafta içinde iÅŸbaşı yapabilecek durumda olan kiÅŸileri” kapsadığını belirtiyorlar.

Ä°ÅžKUR açısından ise iÅŸsiz tarifinin, “çalışma çağında ve gücünde olan, çalışmak isteyen, Ä°ÅžKUR’a baÅŸvurduÄŸunda minimum fiyat seviyesinde gelir getirici bir iÅŸi olmayan, Ä°ÅžKUR tarafından ÅŸimdi kendisine iÅŸ bulunamayan faal kayıtlardaki kiÅŸileri” kapsadığını söylüyorlar.

Kapsam hususundaysa, TÜİK’in iÅŸsiz tarifinde, “referans periyodunda çalışmayan, iÅŸ arayan ve iÅŸ bulma uÄŸraşında olan, iÅŸ bulduÄŸu takdirde iÅŸbaşı yapabilecek durumda olan, yalnızca Ä°ÅžKUR deÄŸil tüm iÅŸ arama kanalları ortasından en az birini kullanmış ÅŸahıslardan bahsedildiÄŸini” belirtiyorlar.

Ä°ÅžKUR açısından ise kapsamın “iÅŸ bulmak yahut Ä°ÅžKUR programlarına katılmak için kayıt yaptıran, kayıt yaptırmış olmasına karşın iÅŸ aramaktan vazgeçen, kayıt yaptıran fakat enformel kesimde çalışan ve iÅŸ bulduÄŸu takdirde iÅŸbaşı yapıp yapmayacağı bilinmeyen kiÅŸilerle” ilgili olduÄŸunu aktarıyorlar.

TÜİK yetkilileri son olarak kendilerine yönelik tenkit ve savları önemseyip incelediklerini, lakin tartışmalarda önemli bilgi eksiklikleri olduğunu savunuyor.

4000 kişinin çalıştığı eski bir kurum olarak siyaset dışı olduklarını vurguluyorlar.

Kendilerine inanç konusunda bağlı oldukları milletlerarası standartları işaret ediyorlar.

Datalarının kamuoyuna açık olduğunu, ayrıntılı bilgi isteyenlerin ise internet siteleri yahut bölge müdürlükleri üzerinden kendilerine başvurabileceklerini söylüyorlar.