Türkiye’de göçmen kaçakçılığı kesimi neden büyüyor?

Hilal Köylü

Türk Hava Yolları (THY) göçmenlerin kaçak yollarla Avrupa’ya taşınmasında rol oynadığı tezlerini reddettiyse de, Polonya-Belarus sonundaki büyüyen göçmen krizinde Türkiye’nin üzerinde ağırlaşan dikkatler bir türlü dağılmıyor.

AB’nin hudut müdafaa gücü Frontex’in datalarına nazaran AB’nin doğu hudutlarından girmeye çalışan göçmenlerin geldikleri ülkeler Irak, Suriye, Afganistan, Türkiye ve İran olarak gösteriliyor. Belarus havayolları şirketi Belavia’nın, THY ile işbirliği içinde haftada 4 ile 7 uçuş düzenleyerek her uçuşta 180 göçmeni İstanbul’dan Minsk’e taşıdığı belirtiliyor.

Memleketler arası organize kabahatle uğraş amacıyla hareket eden sivil toplum kuruluşu Küresel Initiative Ekim 2021’de yayımladığı Global Cürüm İndeksi’nde, Türkiye’nin cürüm örgütleriyle ortasına uzaklık koyamadığını ve Asya, Ortadoğu, Avrupa ortasındaki pozisyonundan dolayı insan kaçakçılığında değerli bir durağa dönüştüğünü duyurdu.

Pekala Türkiye insan ve göçmen kaçakçılığıyla gereğince uğraş etmiyor mu? Türkiye açısından sorun tam olarak nedir?

İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç Yönetimi Başkanlığı’nın datalarına nazaran 2020’de Türkiye’ye kaçak giriş yapan 122 bin 302 göçmen yakalandı. 2021 yılında ise bu sayı 24 bin 503’ü buldu.

Ankara’ya hudut bölgelerinden ulaşan bilgilere nazaran bilhassa İran hududunda büyük sorun yaşanıyor. Sonun bir kısmına duvar örülse, hudut karakolları etkin hale getirilse ve sonun gözetlenmesi için insansız hava araçları devreye sokulsa da sondan kaçak geçişler bir türlü engellenemiyor.

Göç Yönetimi; Türkiye’de son periyotta yakalanan sistemsiz göçmenlerin geldikleri birinci 10 ülkeyi; Afganistan, Suriye, Pakistan, Özbekistan, Irak, Bangladeş, Türkmenistan, Somali, İran ve Filistin olarak sıralıyor.

“Uluslararası bir şebeke devrede”

Yaşar Üniversitesi UNESCO Milletlerarası Göç Kürsüsü’nden Doç. Ayselin Yıldız göçmen kaçakçılığı üzerine çalışmalarıyla öne çıkan bir isim. Yıldız, çalışmalarından çıkan sonuçları DW Türkçe’yle paylaşırken, her şeyden evvel kaçakçılığın milletlerarası bir şebeke tarafından yönetildiğinin bilinmesini istiyor.

Yıldız, “Yasal yollar açık olmadığı, beşerler vizeyle Avrupa’ya ya da dünyanın diğer yerlerine ulaşamadığı için kaçakçılara güveniyorlar ve onlara başvuruyorlar. Türkiye de Avrupa’ya erişimde değerli bir güzergah olduğu için dikkatler buraya yöneliyor” diyor.

Ayselin Yıldız’a nazaran göçmenler Türkiye’ye ulaşana kadar aslında bir memleketler arası kaçakçılık şebekesinin eline düşmüş oluyor. O şebekenin Türkiye’de de küçük bir ilişkiye ulaşmasıyla Türkiye’nin de memleketler arası bir kaçakçılığa dahil olduğunu anlatan Yıldız, “Türkiye bu sıkıntıyla ilgilenmiyormuş üzere olaya bakmak dar ve yanlış bir bakış açısı olur. Milletlerarası alanda bir dala dönüşen göçmen kaçakçılığıyla kesinlikle memleketler arası seviyede uğraş edilmesi gerekiyor” iletisi veriyor.

Türkiye’nin son devirlerde göçmen kaçakçılarına dönük cezaları artırma eğilimine girdiğini ve bunun da Avrupa’da olumlu karşılandığını belirten Yıldız, “Türkiye’nin üzerindeki göç baskısı çok yüksek. Göçmenler sistemsiz yollarla yalnızca komşu ülkelerden değil çok uzak yerlerden Afrika’dan, Afganistan’dan geliyor. Türkiye’nin yapması gereken kaçakçılara cezaların daha da artırılması” diye konuşuyor.

“Yozlaşmış kamu vazifelileri de kaçakçılık işinde”

Van Barosu Göç ve İltica Kurulundan avukat Mahmut Kaçan, Türkiye’nin hudut bölgelerinde göçmen kaçakçılığının giderek yaygınlaştığı bilgisini veriyor. Kaçan’ın, bunun nedenlerini DW Türkçe’ye anlatırken “Fiilen bir cezasızlık var. Kimse kaçakçılıktan suçlanıp da cezaevine girmiyor. Daha az riskli olduğu için öbür kaçakçılık işinde olanlar bile göçmen kaçakçılığına yöneliyor” cümlesini kullanması dikkat çekiyor.

Geçen yıl bir tekne kazasında 61 göçmenin hayatını yitirdiğini hatırlatan Kaçan, olaydan sonra tutuklanan 9 bireyden 8’inin kısa müddette hür bırakıldığını anlatıyor. Kaçan, bu olay öncesinde yaşanan bir öbür tekne kazasında da 9 kişinin hayatını kaybettiğini lakin bu kazayla ilgisi olduğu gerekçesiyle yakalananların yalnızca 27 gün tutuklu kaldığını söylüyor.

Kaçan, “Kaçakçılık olayına karışanlara bu kadar hafif cezalar veren Türkiye’nin her göçmen krizinde dikkatleri üzerine çekmesinin temel nedeni cezasızlık siyasetidir. Türkiye, bu politikayı sürdürdükçe göçmen kaçakçılığı tezlerinin odağında olacaktır” eleştirisi getiriyor.

Kaçan, bilhassa Pakistan ve Bangladeş’ten gelenlerin Türkiye’yi transit ülke olarak kullandıkları ve yüzde 99’unun Avrupa’ya ulaşmaya çalıştığı bilgisini de paylaşıyor.

Avukat Kaçan’a nazaran Türkiye’ye İran, Afganistan, Irak ve Suriye’den gelenler için sığınmacı prosedürü uygulanması durumunda da göçmen kaçakçılığı önlenebilecek. Kaçan, “Sığınma talepleri alınmaksızın, yakalanan sistemsiz göçmenler hakkında hudut dışı kararı veriliyor. Türkiye’deki sığınma sistemi erişilebilir olmalı. Bu türlü olmadığı için birçok sığınmacının hayatını riske atarak Türkiye’ye geldiğini hükümet anlamalı” diyor.

Geri kabul mutabakatlarına bağlılık

Türkiye, sistemsiz göçte memleketler arası işbirliği sürecinin en tesirli yollarından biri olarak “Geri kabul anlaşmaları”nı görüyor. Ülkelerin sistemsiz göçe karşı önlem almalarını zarurî hale getiren bu mutabakatlar, sistemsiz göçmenlerin insan haklarının korunmasına, ülkelerine ya da en son transit geçtikleri ülkeye gönderilmelerini sağlıyor.

2001’den beri Türkiye ile Suriye, Yunanistan, Kırgızistan, Romanya, Ukrayna, Pakistan, Rusya, Nijerya, Bosna-Hersek, Yemen, Moldova, Belarus, Karadağ, Kosova, Norveç ve AB ortasında geri kabul muahedeleri imzaladı. AB ile geri kabul mutabakatı 2014’te tarafların kendi vatandaşlarının geri kabulü ve transit geçiş kararları açısından yürürlüğe girdiyse de, muahedede yer alan üçüncü ülke vatandaşlarının geri kabulüne ait kararlar şimdi yürürlüğe girmedi. İçişleri ve Dışişleri bakanlığı yetkilileri Türkiye’nin geri kabul mutabakatlarına bağlılığını vurguluyor.

Türkiye, 18 Mart 2016 tarihinde de AB ile bir mutabakata vardı. Mutabakatın en kıymetli ögesi; Yunan adalarından alınacak her bir Suriyeli için Türkiye’de süreksiz muhafaza altındaki bir Suriyelinin AB ülkelerine yerleştirilmesi halinde özetlenen “1’e 1 formülü” oluşturuyor.

Göçmen kaçakçılığının Türk Ceza Kanunu’nda cürüm sayıldığını belirten Türk yetkililer ise, kaçakçılara gerekli cezaların verildiğini savunuyor.