Ukrayna krizi: “Rusya’yla cephe çizgisindeki memleketime gitmek”

Rusya’nın Batı’yla artan tansiyonunun merkezinde bulunan, isyancıların elindeki iki bölgeden pek bir haber alınamıyor. Bu, 2014’te ele geçirildiğinde Donetsk’ten kaçtıktan sonra bir ziyaret için geri dönen bir kent sakininin öyküsü. Güvenlikleri için isimlerini açıklamıyoruz.

Ukrayna’nın başşehri Kiev’in ana tren garından, Donetsk’e giden bir yataklı vagon vardı evvelden. Lakin artık bu seyahati, üzerinde rastgele bir işaret olmayan bir minibüsle yapmak zorundasınız.

Seyahat 27 saati bulabiliyor. Avrupa’dan Yeni Zelanda’ya seyahat kadar ancak çok daha konforsuz.

Rusya’nın desteklediği isyancıların elindeki bölgelere direkt Ukrayna’dan girme müsaadem yok. Hasebiyle, Rusya üzerinden, uzun yoldan gitmek zorundayım.

Ukrayna vatandaşlarının bu yoldan gitmesi teknik olarak yasadışı, münasebetiyle Rusya sonuna ulaştığımızda, sürücümüz yakındaki bir Rus kasabasında yapılan düğüne gittiğimizi söylememizi istedi.

Ukrayna’da isyancıların elindeki bölgelere geçmek için, bir öbür araca geçiyoruz.

Plakaları, dış dünya tarafından tanınmayan kelamda Donetsk Halk Cumhuriyeti ya da DNR tarafından verilmiş. Sürücü bize 24 saattir direksiyon başında olduğunu söylüyor.

Hududa ulaştığımızda, “dahili” Ukrayna pasaportumla geçebiliyorum, zira hala Donetsk’teki bir adreste kayıtlı gözüküyorum.

Pasaportlarımız bizden alınıyor ve kısa müddet sonra benimki hariç herkesinki geri veriliyor.

Birtakım soruları yanıtlamam için minibüsten inmem isteniyor. Bir masa ile eski bir bilgisayar monitörü bulunan bir kabine götürülüyorum ve gergin görünmemeye çalışıyorum.

Deri ceketli, düzgün konuşan bir adam beni yakından incelerken, oturmamı söylüyorlar. Kaç yaşında olduğumu, nerede çalıştığımı ve DNR’ı sık ziyaret edip etmediğimi sordu. Kısa müddet sonra, minibüsteki yolcuların yanına gitmeme müsaade veriliyor.

Sonu geçiyoruz ve eski kentime yalnızca 120 kilometre kalmış oluyor.

Neredeyse evdeyim ancak Donestk benim bildiğim üzere değil.

Yalnızca 10 yıl evvel Donetsk, Ukrayna ve Polonya’nın ortaklaşa düzenlediği Avrupa Futbol Şampiyonası’nın en önemli kentlerinden biriydi.

Donetsk, turnuvaya hazırlık kapsamında kıymetli bir yine inşa gördü. Yeni bir havaalanı yapıldı, yollar tamir edildi ve ışıltılı, yeni oteller kapılarını açtı.

Euro 2012 boyunca kentte İngiliz, Fransız, İspanyol ve Portekizli taraftarlar vardı. Sevinçli bir Avrupa kenti üzere hissettiriyordu.

Artık, 2022’nin başında, kentim tanınmayacak kadar değişmiş.

Kent merkezindeki büyük Stalinist bina, isyancı cumhuriyetin vergi bakanlığına konut sahipliği yapıyor. Bina âlâ durumda ve bakımlı çiçeklerle çevrili. Lakin yakındaki birçok dükkan ve kafe kapalı, pencereleri de tahta perdelerle kaplı. Boş bir çocuk parkında otlar düzgünce büyümüş.

Yakındaki spor merkezinin açık tenis kortlarında çürümeye dair öteki izler var. Otların uzunluğu benim kadar.

Dev Beyaz Kuğu alışveriş merkezi olağanda müşterilerle dolup, taşardı. Fakat ayakkabıcılardan, kuyumculara akla gelen her türlü dükkanın bulunduğu yerde, artık bir hayalet bina var.

Donetsk’in büsbütün hayatın durduğunu söylemek yanlış olur. Kent merkezinin bir diğer kısmında, çok sayıda restoran ve kafe müşterilerle dolu. Tiyatrolarda, turnedeki Rus toplulukların şovları oynanıyor ve bilet bulunamadığını söylüyorlar.

Lakin merkezden uzaklaşıp, kuzeydoğuya gerçek gitgide caddeler terk edilmiş apartmanlarla dolu caddeler var. Kimi apartmanlarda top mermisi ve mermi izleri görmek mümkün.

Bu bölge, Eylül 2014’te Donetsk Havaalanı için verilen çatışmada büyük hasar almıştı.

Merkeze yakın kimi binalar tamir edildi lakin bir birden fazla çürümeye terk edildi.

Gündüzleri Donetsk caddelerinin bir birçok savaştan evvel olduğu kadar kalabalık lakin karanlık çöktüğünde neredeyse büsbütün terk edilmiş üzere.

Herkes 23:00-05:00 ortasındaki sokağa çıkma yasağından evvel konutlarına girmek istiyor.

Yasak sıkı bir halde uygulanıyor ve çöp çıkartmak için dışarı çıkan insanların bile gözaltına alındığı öyküler duydum.

Donetsk’in eski çağdaş sanatlar merkezi, kent merkezinden birkaç kilometre uzakta. Kentimin Londra’daki Tate Çağdaş müzesine verdiği karşılık “tecrit” olmuştu. Burada yatanlara nazaran bina makus şöhretli bir hapishaneydi.

Savaştan evvel burada bulunan Benetton, Nike, Zara ya da Adidas üzere milletlerarası markaların hepsi gitti.

Birçok kent sakini kıyafet, ayakkabı ya da mesken eşyası alabilmek için hududu geçip, Rusya’ya gitmek zorunda. Bu seyahati karşılayamayanlarsa, seçimin kısıtlı olduğu pazarlara ve dükkanlar gidiyor.

Süpermarketlerin rafları alkol ve yiyeceklerle dolu, lakin daha kaliteli eserler değerli. İthal Tennessee viskisi şişelerinin çabucak yanında, onda biri fiyatlı Red Daniels markalı bir şişe de var.

Donetsk’ten ayrılmadan evvelki son akşamlarından birinde, bir okul arkadaşımla buluşup, Lenin Meydanı’daki bir kafeye gittik.

McDonalds 2014 ilkbaharında Donetsk’teki şubelerini kapattı, lakin üçü yeni DonMac ismiyle tekrar açıldı.

Hamburger, patates kızartması ve kahve sipariş ettik. Olağan fast food’dan ne kadar farklı olduğunu söylemeden edemedim.

Arkadaşım “Buradaki her şey gibi” diye şikayet etti ve “Daha evvel sahip olduğumuz her şeyin yerine düşük kaliteli, çakma versiyonu geldi” dedi:

“İnsanların zar sıkıntı hayatta kalabildiği lakin sokak sloganlarının daima parlak bir gelecekten bahsettiği bir distopyada yaşıyoruz”

Donbas’ın Ukrayna’ya hiç geri dönüp dönmeyeceğini merak ediyorum ve arkadaşım omuzlarını silkip, birden fazla kent sakininin artık Rus pasaportu olduğuna ve 2014’ten bu yana yeni bir neslin dünyaya geldiğine dikkat çekiyor.

“DNR hükümetinde ya da memuriyetinde çalışan hiç kimse Ukrayna’ya geri dönmek istemeyecektir. Her geçen yıl geri dönüşün giderek daha da düşük bir ihtimal olduğuna inanıyoruz.”