Ukrayna-Polonya hududunda mahsur kalan üçüncü ülke vatandaÅŸları anlatıyor: ‘Bizden öbür herkesi aldılar’

Rusya’nın iÅŸgali sonrası Ukraynalıların kıymetli bir kısmı Avrupa BirliÄŸi (AB) ülkelerine sığındı ve bu ülkelerin Ukraynalı göçmenlere sunduÄŸu takviyelerden yararlanma fırsatı buldu. Ukrayna’da yaÅŸayan Tajikistan, Özbekistan ve Kırgızistan üzere eski Sovyet ülkelerinin vatandaÅŸları ise AB’nin tıpkı takviyesi kendilerine sunmadığını söylüyor.

Ukrayna’da yaÅŸayan üçüncü ülke vatandaşı binlerce kiÅŸi, AB hududunda mahsur kalmış durumda.

20 yılı aÅŸkın müddettir Ukrayna’da yaÅŸayan Tacikistan vatandaşı Åžafo, günlerdir sonda beklediklerini söylüyor:

“OÄŸlum artık pes etti. Herkesi alıyorlar, bizse üç gündür ne yapacağımızı bilemez bir biçimde burada oturup bekliyoruz. Beni almayı kabul ediyorlar lakin oÄŸlumun geçiÅŸine müsaade vermiyorlar. Bana ‘Anne bizi kimse istemiyor’ diyor.”

Åžafo, konutunu, arkadaÅŸlarını, iÅŸini, her ÅŸeyini geride bırakıp gelmiÅŸ. Onun üzere Ukrayna’da ekonomik göçmen olarak yaÅŸamış ve artık mülteci olan binlerce kiÅŸi ile birlikte Polonya hududu yakınlarındaki Korczova’daki bir süreksiz merkezde kalıyorlar.

Tacikistanlı AbduÅŸakur da Ukrayna’da 20 yıl yaÅŸamış ve göçmenleri huduttan ücretsiz getiren, yemek, ücretsiz SIM kart ve bir gece kalacak yer vererek yardımda bulunan Polonya halkına minnettar olduÄŸunu söylüyor. Öte yandan göçmenler burada lakin süreksiz olarak konaklayabiliyor. AlışveriÅŸ merkezinden bozma bu yerde katlanan yataklarda yatıyorlar. Ferdî alanları, duÅŸ ve tuvaletleri de yok. Burada tek yapabilecekleri yemek yemek ve uyumak.

Ukraynalıların ise burada kalmadığına dikkat çeken AbduÅŸakur, “ÇoÄŸunun Avrupa’da tanıdıkları var ve süratli bir halde ülkeden çıkabiliyorlar. Ayrıyeten (Ukrayna diasporası) temsilciler buraya onları almaya geliyor. Mesela bugün Almanya’dan birileri gelip bir küme Ukraynalıyı topladı. Onlara ‘size kalacak yer vereceÄŸiz, çocuklarınız okula gidecek’ dediler. Otobüslerle alıp götürdüler onları. Bir de ne yapacaklarını bilemez durumdakiler var ve birden fazla Ukraynalı deÄŸil.” diyor.

Bu göçmenlerin birçok Ukrayna’da ekonomik göçmen olarak yaÅŸarken, iÅŸgalle bir arada bir gecede savaÅŸtan kaçan mültecilere dönüşmüşler.

Ansızın yasa dışı sayılmak

Milletlerarası öğrencilerden farklı olarak ekonomik göçmenlerin doÄŸdukları ülkeye onları geri alabilecek aileleri yok. Bu göçmenlerin bütün hayatı Ukrayna’da. Polonyalılar ve Almanya vatandaÅŸları birçok Ukraynalı’ya meskenlerini açsa da, üçüncü ülke vatandaÅŸları tıpkı dayanağı görmediklerinden ÅŸikayetçi.

Gönüllülerden Pavel, “Almanya’ya giden bir otobüsümüz var lakin yalnızca Ukraynalı olduÄŸuna dair resmi evrakı olan Müslümanlara açık. Bu otobüslerin birçok, anne ve çocuklara kapılarını açsa da, hiçbiri erkekleri almak istemiyor” diye açıklıyor.

Ukrayna diasporası ya da büyükelçiliklerden temsilcilerin ayarladıkları ücretsiz otobüsler üzere yüzlerce özel teÅŸebbüsler de var. Avrupalı gönüllüler, ellerinde “Sizi Almanya’ya götüreceÄŸim” ya da “Sizi VarÅŸova’ya götüreceÄŸim” üzere tabirler yazılı olan karton kağıtlar taşıyarak saatlerce bu merkezde vazife yapıyor.

Ä°smini vermek istemeyen ÅŸoförlerden biri mültecileri Belçika’ya götürmeye hazır. Fakat ÅŸoförlerin yasa dışı göçmenleri taşıdıkları gerekçesiyle ceza almaktan korktuklarını, Ukrayna vatandaÅŸlığı olmayan mültecilerin statüsü meçhul olduÄŸu için, bu insanları almaktan dert duyduklarını tabir ediyor:

“Ukraynalılar elindeki evraklarla muhakkak bir mühlet için Avrupa’da yaÅŸama hakkına sahip oluyorlar ancak Ukrayna pasaportu olmayanlar için farklı kurallar var; beÅŸerler da bundan korkuyor.”

Ukraynalılar yasal olarak biyometrik pasaportlarını göstererek AB hududundan geçme ve burada 90 güne kadar kalma hakkına sahip.

Ukrayna’da devam eden savaÅŸ nedeniyle Polonyalı yetkililer, resmi evrakları mühletini doldurmuÅŸ olanlar dahil göçmenlerin giriÅŸine müsaade vereceklerine kelam vermiÅŸler. Lakin Polonya hükümetinin internet sitesinde ülkeye giriÅŸle ilgili listelenen kuralların hepsi, “Sadece Ukrayna vatandaÅŸları içindir” baÅŸlığı altında listelenmiÅŸ.

BBC’ye konuÅŸan üçüncü ülke vatandaşı göçmenlerden bir tanesi bile, sonu geçtikten sonra onlara hangi hakların tanınacağını bilmiyor.

AbduÅŸakur, “Benim aklıma bunları düşünmek gelmedi, tahminen de benim kabahatim. Ne yapmamız gerektiÄŸini, nereye ÅŸikayette bulunacağımızı sormadım zira hepimizin hudutları bozuktu, yorgunduk. Çok şükür buraya gelebildik ve hayattayız lakin artık de bundan sonra ne yapacağımı, kime ne soracağımızı düşünüyoruz” diyor.

BM’nin Süreksiz Muhafaza YönetmeliÄŸi’nin uygulamaya geçirilmesinden bu yana Ukraynalı mültecilerin AB’de bir yıl kalma hakkı var ve duruma nazaran bu mühlet uzatılabiliyor.

Mülteci statüsünden farklı olarak süreksiz müdafaa statüsü daha kolay bir prosedür gerektiriyor. Lokal yetkililere ulaşıp gerekli evrakları doldurmaları kâfi ve rastgele bir AB ülkesinde bunu yapabilirler.

Öte yandan statüleri net olan Ukraynalı vatandaÅŸlar süreksiz muhafaza alabilirken, üçüncü ülke vatandaÅŸları sadece kendi ülkelerindeki ömür ÅŸartlarının “güvenli ve stabil” olmadığı durumlarda muhafaza alabiliyor.

BM Mülteciler Yüksek KomiserliÄŸi (UNHCR), konut sahibi ülkelere Ukrayna’dan gelen göçmenler ortasında ayrım yapmamaları tarafında sık sık davette bulunuyor.

BBC’ye konuÅŸan UNHCR sözcüsü Kristin Pivolakis, “Yetkililere farklı uluslardan vatandaÅŸların da çatışmalar nedeniyle Ukrayna’dan gitmek zorunda bırakılmış olabileceklerini ve bunu yapmalarına müsaade verilmesi gerektiÄŸini hatırlatırız. Ukrayna’da mülteci statüsü almak için müracaat yapamamış olan üçüncü ülke vatandaÅŸları da olabilir. UNHCR, onların da mülteci statüsü alabilmeleri için bu prosedüre yönlendirilmeleri gerektiÄŸine inanıyor” diye konuÅŸtu.

AB’de uzun mühlet kalmak isteyen üçüncü ülke vatandaÅŸlarının hakları ile ilgili duruma ait net bir açıklama yapmayan Pivolakis, bu ÅŸahıslara hükümet yetkilileri yahut AB ile temas kurmaları davetinde bulunuyor.

BM’nin Süreksiz Müdafaa YönetmeliÄŸi 2001 yılında kabul edilmiÅŸ olsa da birinci defa uygulanıyor.

Avrupa Parlamentosu’nun YeÅŸiller kümesinin danışmanı Aleksey Dimitrov, “Ukraynalı vatandaÅŸlar bu statüyü alma hakkına sahipler. Lakin üçüncü ülke vatandaÅŸlarına gelince bu yönetmeliÄŸin nasıl uygulanacağı bilinmiyor. Hatta her konut sahibi ülke yönetmeliÄŸin nasıl uygulanacağına kendi karar veriyor ve statüyü alacak olan göçmenlerin yüzdesi her ülkede farklı olacaktır” diyor.

Ukraynalılar sola, yabancılar sağa

BBC’ye konuÅŸan üçüncü ülke vatandaÅŸları, sondaki yetkililer tarafından daha ÅŸimdiden ayrımcılığa uÄŸradıklarını söylüyor.

Özbekistan kökenli Rus vatandaşı Viktor, “Avrupalı görünümü olmayan insanlara öteki bakıldığını fark ettim. Ben Avrupalı sayıldığım için Ukraynalılarla bir arada alındım. Ä°mgeye bakıyorlar, pasaporta bakmıyorlar” diye konuÅŸuyor.

İsmini vermek istemeyen Azerbaycanlı bir öğrenci, hudut denetim noktasında iki başka kuyruk olduğunu söylüyor:

“Ukraynalılar solda duruyor, yabancılar da saÄŸda. Bizi bir otobüse koyup buraya getirdiler. Otobüste hiç Ukraynalı yok üzereydi.”

Bu göçmenlerin kaldığı merkez Ukrayna-Polonya sonundaki Karçova denetim noktasına otomobille 10 dakika uzaklıkta ve bölgede, üçüncü ülke vatandaşlarının Ukrayna vatandaşlarından sayıca daha fazla olduğu beş konaklama merkezinden biri.

Lakin üçüncü ülkelerden göçmenler, yalnızca bu merkeze yakın olan denetim noktasından geçmiyor. Polonya’daki Madika kenti yakınlarında bir denetim noktasında çalışan gönüllülerden Fernando, “Burada huduttan iki farklı küme geçiyor. Biri, çoÄŸunluÄŸu bayan ve çocuklardan oluÅŸan Ukraynalılar. Bu küme daha tertipli ve otobüsle geliyorlar. Ä°kinci küme ise, Ukrayna’da da göçmen olanlar. 30 saat yürümek zorunda kaldılar ve bitkinler” diye açıklıyor.

Öte yandan Polonya ve Belarus ortasındaki hudutta daha birkaç ay evvel bir göç krizi yaşandığını da unutmamak gerek.

OrtadoÄŸu’dan binlerce göçmen Polonya sonunu aÅŸmış ve hem göçmenler ortasında, hem de Polonyalı güvenlik güçleri ile arbede yaÅŸanmıştı.

Polonyalı yetkililer o devir göçmenler için Belarus Devlet Lideri Aleksander LukaÅŸenko’nun “hibrid silahı” oldukları nitelemesini yapmıştı.

Polonya hâlâ üçüncü ülke vatandaşlarına kuşkuyla bakıyor.

‘Hamburg’da kimsemiz yok ancak Kiev’de de yoktu’

Hem Ukraynalılar, hem de üçüncü ülke vatandaşlarının bir ortada olduğu ailelerinki ise farklı bir kıssa.

Ukrayna’da, Rusya’nın desteklediÄŸi bağımsız cumhuriyetlerin denetimindeki bir bölgede doÄŸup büyüyen Maria, ikinci defa savaÅŸtan kaçıyor. Birinci olarak 2014’te çatışmalar nedeniyle Rusya’daki bir mülteci kampına gitmiÅŸ, sonra da Ukrayna kenti Odessa’ya sığınmış:

“Odessa’yı terk ettiÄŸimizde hayat stabil deÄŸildi. Kocam da ben de gitmek istemedik lakin kızımız korkuyordu. Her gece daima siren sesi duyduÄŸumuz için koridorda yatıyorduk. Ä°ÅŸimiz yoktu, paramız bitmek üzereydi. Etrafımızda akrabamız da yoktu. Biz de kaçmaya karar verdik.”

Maria’nın eÅŸi, Özbekistan vatandaşı.

Odessa’yı terk etmeden evvel Özbek büyükelçiliÄŸi ile temas kurduklarında, tüm ailesini TaÅŸkent’e götürülebileceÄŸi söylenmiÅŸ. Fakat süreksiz konaklama merkezinde yalnızca Özbekistan vatandaÅŸlarının kabul edildiÄŸi ortaya çıkınca, aylarca yetkilileri ikna etmeye çalışmışlar.

Özbekistan vatandaşı Victor’ın kıssası de çok farklı deÄŸil. Tüm ailesini TaÅŸkent’e götürmeye çalışırken, eÅŸi Ukrayna vatandaşı olduÄŸu için büyükelçilik itiraz etmiÅŸ. Artık Hamburg’da yaşıyorlar.

Hamburg’da kimseleri yok ancak Kiev’de de artık kimselerinin kalmadığını anlatıyor. Süreksiz olarak, onları Polonya hududundan otomobille alıp getiren Alman ÅŸoför ile bir arada yaşıyorlar:

“Göçmenlerin kalabileceÄŸi bir merkez yok. Bizi getiren ÅŸoför iki hafta onda kalmamıza müsaade verdi” diyen Victor, şöyle devam ediyor:

“Yarın sabahın 2’sinde mülteci statüsü alabilmek için sıraya gireceÄŸiz. Uzun kuyruklarda bekleyeceÄŸiz.”