Ülkelerin iltica başvurusu yapanları almama hakkı var mı?

Binlerce göçmen doğu sonundaki Belarus üzerinden Avrupa Birliği ülkelerine geçmeye çalıştı ve başaramadı.

Sondaki yığılmalar karşısında Belarus’a hududu olan AB ülkeleri Polonya ve Litvanya, iltica müracaatlarını değerlendirmeden göçmenleri Belarus’a yanlışsız “geri yollama” denilen uygulamayla Belarus’a geri gönderdiler.

Geri yollanan göçmenlere ne olduğunu ve ülkelerin iltica müracaatlarını değerlendirmemesinin yasal olup olmadığını araştırdık.

Göçmenlerin geri yollanması yaygınlaşıyor mu?

Ekim ayının sonlarında Avrupa Kurulu’nun insan hakları sorumlusu Dunja Mijatovic, AB ülkelerini iltica müracaatında bulunanların geri gönderildiği “yasa dışı geri yollama uygulamalarına” müsaade vermemeye çağırdı.

Ama bu uygulamanın giderek daha yaygın bir biçimde uygulandığına şahit oluyoruz.

Polonya parlamentosu, kabul ettiği bir yasa değişikliği tasarısı ile, hudut muhafızlarına, yasa dışı bir halde ülkeye giren göçmenleri derhal sınırdışı etme yetkisi verdi ve bu değişiklik muhtemelen yakında imzalanıp yasalaşacak.

Birebir içerikte bir yasa değişikliği Ağustos ayında Litvanya parlamentosu tarafından da kabul edilmişti.

O günden bu yana Belarus’dan Litvanya’ya geçmeye çalışan 7 bini aşkın göçmen durduralarak geri yollandı.

Polonya hudut muhafızlığı tarafından Twitter’dan verilen bilgiye nazaran yalnızca geçen hafta sondan 314 göçmen geri çevrildi.

Geri yollama uygulaması yasa dışı mı?

Avrupa İnsan Hakları Kontratı, muhafaza altına alınma talebinde bulunan herkesin, hududu yasa dışı yollarla geçmiş bile olsa, iltica müracaatında bulunmasına imkan verilmesini öngörüyor.

Litvanya’da son haftalarda sürdürülen uygulamalar sorulduğunda Avrupa Birliği sözcüsü “İltica ve geri yollama süreçlerini AB maddelerine uygun bir halde yürütmek Litvanya hükümetinin sorumluluğunda” diye karşılık verdi.

AB sözcüsü bunun “temel haklara hürmet, iltica süreçlerine faal erişimin teminat altına alınması ve geri göndermeme prensibine saygıyı” içerdiğini de ekledi.

“Geri göndermeme prensibi” milletlerarası mülteci hukukunda çok kıymetli bir temel kavram. Devletlerin iltica müracaatında bulunanları insanlık dışı ya da aşağılayıcı muameleye maruz kalabilecekleri yerlere geri göndermelerinin yasa dışı sayılması manasına geliyor.

Şu anda Polonya yahut Litvanya sonlarına toplanan göçmenlerin birçok Irak’tan geliyor fakat son bulundukları ülke olan Belarus’taki rejimden kaçıyor değiller.

Lakin insan hakları izleme örgütü Human Rights Watch Belarus’un bu beşerler için inançlı bir yer olmadığının çok açık olduğunu söylüyor.

Human Rights Watch’un mülteci ve göçmen ünitesi lideri Bill Frelick “AB bilerek orada olanlara göz yumuyor” diyor.

Polonya ve Litvanya ülkeye yasa dışı yollardan girenleri geri yolladıklarını saklamıyor.

Litvanya sonuna yakında giden BBC takımının konuştuğu yetkililer göçmenleri geri yollamaya hakları olduğunu söylemişlerdi.

Hudut muhafızı Vytautas Kuodis “Onlara ‘sınırı yasa dışı formda geçemezsiniz, lütfen Belarus’a geri dönün’ diyoruz” diyordu.

Ama Human Right Watch’dan Frelick “En sonunda, göçmenlerin iltica müracaatları geçerli ya da geçersiz olabilir lakin bu başvuruyu pahalandırmak zorundasınız” diyor.

Göçmenlerin gerçekliği

Ekim ayı ortalarında Almanya’ya ulaşan Suriyeli göçmen Ahmad Dandashi, Polonya hudut polisi tarafından altı kere Belarus’a geri yollandıktan sonra sonunda geçmeyi başardığını anlatıyor.

BBC’ye konuşan Dandashi “Sizi çabucak ormana yanlışsız sürüyorlar” diyor. “Onlara daima olarak ‘Lütfen beni alın cezaevinde tutun. Polonya’da iltica müracaatında bulunmama müsaade verin. Bu yasal olarak hakkım’ diyordum. Lakin dinlemiyorlardı” diye ekliyor.

Polonya’ya geçişlerinden birinde Polonya’dan bir sivil toplum kuruluşu müdahale ederek günlerce ormanda yemeden içmeden dolaştığı için hastalanmış olan Ahmad’ın hastaneye kaldırılmasını sağlıyor.

Ancak üç saat sonra polis onu yine hududa birakıyor.

“Hastanede çok kaba davranıyorlardı. Bana bağırıp çağırıyorlardı. ‘Beni Belarus’a geri yollamayın’ dedim.”

Sonda faaliyet gösteren Polonyalı sivil toplum kuruluşu Grupa Granica göçmenlerin tekraren Belarus’a geri yollandıklarını ve başka taraftan da Polonya’ya yollandıklarını anlatıyor.

Ahmad “İki taraf ortasında top üzere gidip geliyoruz” diyor.

Avrupa’nın diğer yerlerinde uygulama nasıl?

Memleketler arası hukukun açık olmasına rağmen Polonya ve Belarus göçmenleri geri gönderme konusunda tek örnek değiller.

Bu hafta BBC grupları Bosna’dan Hırvatistan’a tam 40 kere geçen bir Afgan ailenin kıssasını aktardı. Her seferinde geri yollanmışlardı.

Temmuz ayında Yunanistan hudut koruma gruplarının Ege denizini geçmeye çalışan göçmenlerin yolunu şiddet kullanarak kestiklerini sergileyen ve BBC tarafından yayınlanan bir görüntü AB’nin sert tenkitlerine maksat olmuştu.

AB Kurulu’nun İçişleri yetkilisi Ylva Johansson BBC’ye “Bunların temel Avrupa bedellerinin ihlali olduğunu düşünüyorum” diyor.

2012 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İtalya’nın Akdeniz’i geçen birçok Afrikalı mülteci adaylarını, müracaatlarını sürece koymadan geri çevirmesinin insan hakları ihlali olduğuna karar vermişti.

Human Rights Watch’dan Bill Frelick “Birçok ülkenin hududunda olan tam da bu. Kabul edilemeyecek bir şey lakin şaşırtan da değil” diyor.