Matrix Resurrections: Efsanevi serideki kehanetler ile gerçek hayat ortasında nasıl paralellikler var?

Matrix serisinin dördüncü sineması Matrix Resurrections Cuma günü Türkiye’de gösterime giriyor. Pekala bir periyoda damgasını vuran bilimkurgu serisi gerçek dünyaya dair hangi kehanetleri bugüne miras bıraktı?

“Gelecekte ne olacak bilmiyorum…Buraya sana bunun nasıl sonlanacağını değil nasıl başlayacağını söylemeye geldim.”

1999 üretimi The Matrix sinemasının kapanış sahnesinde Keanu Reeves’in oynadığı Neo karakteri insanlığın bir simulasyonun içinde hapsolduğunu keşfettikten sonra dünyayı denetim eden makineleri bu tabirlerle uyarıyordu.

İnternet ihtilalinin toplumdaki tesirleri sürerken prömiyerini yapan sinema devrin teknolojik gelişmelerinden istifade etmekle kalmamış, toplumu şekillendiren internet, şuur ve toplumsal denetim üzere sorunlarla ilgili geleceğe dönük soru işaretlerini de ortaya atmıştı.

Dördüncü sinema Matrix Resurrections’ın sinema salonlarına gelmesine günler kala, efsane sinema serisinin gelecekten haber veren kehanetlerini hatırlayalım.

‘Gerçeğin çölü’

Matrix’in yaratıcıları Lana ve Lilly Wachowski kardeşler, distopik seriyi yaratırken Fransız filozof Jean Baudrillard’ın çalışmalarından ilham aldı.

Wachowski kardeşler başroldeki Keanu Reeves meşhur siyah trençkotu ve gözlüklerini takıp karakterine bürünmeden çok uzun mühlet evvel, ünlü oyuncudan Baudrillard’ın 1981’de yayımlanan kitabı Simülakrlar ve Simülasyon’ı okuyarak rolüne hazırlanmasını istediler.

Kitapta kapitalizmin illüzyonlarının gerçekliğin yerini aldığı bir dünyaya ithafen “Gerçeğin çölü” tabiri geçiyordu.

Sinemada de isyancı önder Morpheus, Neo’yu dış dünyanın kalıntıları ile karşılaştırdığında motamot bu ifadeyi kullanıyordu.

Baudrillard’a nazaran bu simülasyondan kaçış yoktu lakin Baudrillard Sözlüğü’nün muharriri Prof. Richard Smith’e nazaran Matrix yaratıcıları “Matrix’ten başka ve gerçek doğal dünyanın kelamını verdikleri” sinemada “umut” aşılıyorlardı.

Pekala Matrix efsanesi bizim gerçekliğimiz üzerinden nasıl bir tesir bıraktı?

1. Kırmızı hap

Sinemanın hafızalara kazınan sahnelerinden birinde Morpheus, o sırada meraklı bilgisayar korsanı Thomas Anderson olarak hayatını sürdüren Neo’ya bir mavi bir de kırmızı hap uzatarak bir seçim yapmasını söylüyordu.

Ya mavi hapı yutacak ve insanlığı köleleştirmek için yaratılan geçersiz gerçeklikte hayata dönüp orada yaşayacaktı, ya da kırmızı hapı yutup hakikate ve makinelerin tahakkümündeki gerçekliğe gözlerini açacaktı.

Prof. Smith’e nazaran sinema, Marksist anlatımıyla Platon’un bir mağarada zincirlenmiş ve “duvardaki gölgeleri gerçeklikle karıştıran” mahkumlar üzerinden yaptığı özgürlükle ilgili metaforu anımsatıyordu.

Fakat vakitle kırmızı hap metaforunun internette gerçek manasından çok uzak emellerle kullanıldığı da oldu.

Bayan düşmanlarından oluşan ve kendilerine ‘İstemsizce bekar (involuntarily celibate)’ ismini veren Incel hareketi, Reddit internet sitesinde “TheRedPill” (kırmızı hap) ismini verdikleri forum sayfasını kurdu. 2012’de kurulan sayfa bayanları güçlendiren “feminist kültürü” manipülaif olarak nitelendiriyor ve erkeklere bu hareketi bastırabilecek “cinsel stratejiler” sunmayı amaçladığını savunuyordu.

Reddit 2018’de bu sayfayı “karantinaya aldı” lakin o vakte kadar forum 40 binden fazla takipçiye ulaşmıştı bile.

Avustralya Ulusal Üniversitesi’nin yaptığı araştırmaya nazaran Reddit idaresinin bu adımı nefret cürmünü engellemediği üzere, pek çok kullanıcıyı kendi yönettikleri platformlar üzerinden bu görüşleri yaymaya devam etme konusunda cesaretlendirmiş oldu.

“Kırmızı hap” ve “mavi hap” ideolojisinin internet dünyası dışında, daha ölümcül sonuçlara yol açtığı da oldu.

Intel ideolojisinden etkilenen Jake Davison isimli silahlı saldırgan, İngiltere’nin güneybatısındaki Plymouth kentinde Ağustos ayında 5 kişinin vefatına neden oldu. Davison hücumdan evvel YouTube’dan yayınladığı görüntüsünde “aşırı dozda siyah hap tüketiminden” bahsediyordu. Bu da, Incel topluluğunun Matrix’in “hap” sembolü üzerinden haptığı nihilist benzetmeler için kullandığı bir tabirdi.

BBC’ye konuşan gazeteci, muharrir ve toplumsal medya içerik üreticisi Sophia Smith Galer, internetten çıkıp sokağa yansıyan bu görüşleri, kırmızı hap teorisinin hayatın zorluklarından yorgun düşenlerin yanlış bir biçimde basitçe kendilerine cevap olarak gördüğü bir teoriye dönüştüğünü belirtiyor.

Galer, “Sorunlarının merkezinde, gerçek ve sistemik başarısızlıklar ile hepimize ziyan veren toplumdaki basmakalıp görüşler değil, daha çok bayanlar var. Bu yüzden birden fazla, hayatlarını daha düzgünleştirmek ismine bayan düşmanı, tıpkı vakitte şiddet içeren fikirler paylaşıyorlar” diyor.

2. “Aklını özgür bırak”

Kırmızı hap teorisinin sömürdüğü bu söz, siyasette de sıklıkla karşımıza çıkıyor.

Sinemada geçen bu kelamlar, çağdaş çağda kendilerini nizam aksisi olarak konumlandıran çok sağ popülist akımın kullandığı bir özdeyiş.

Guardian gazetesindeki Matrix’le ilgili tahlilinde muharrir Danny Leigh, çokkültürlülük, globalleşme ve göç zıddı görüşlerini lisana getirmek isteyen, ortalarında beyaz milliyetçilerin de olduğu alternatif sağ akımın üyelerinin, “aklını özgür bırak” ideolojisini daha fazla beşere ulaşmak için kullandığına dikkat çekmişti.

Leigh, yazıda Morpheus’un internette kimi içeriklerin yüzü olarak kullanıldığını, bir paylaşımda ‘Peki ya size Hitler’in aslında bir sosyalist olduğunu söyleseydim” yazdığını belirtmişti.

Hükümete, medyaya ve statükoya güvensizlikten beslenen alternatif sağ akım, bilhassa eski ABD Lideri Donald Trump ve destekçileri üzerinden Batı dünyasının siyaset sahnesinde daha görünür oldu.

O kadar ki Trump’ın kızı ve bir periyodun Beyaz Saray danışmanlarından Ivanka Trump, milyarder Elon Musk’ın bir Twitter paylaşımını, Musk’ın “kırmızı hapı yuttuğu” formundaki not ile tekrar paylaşmıştı.

Meğer müellif James Ball’a nazaran, Musk’ın bu paylaşımı, Morpheus’un kırmızı hap gerçekliğinin büsbütün aksine çevrilmiş haliydi.

Ball, “Filmde, kırmızı hapı yutmak, rahat koltuğunda bir sanrının içinde yaşamaya devam etmek yerine dehşet verici olan gerçekliği kabul etmek manasına geliyordu” halinde açıklıyor.

Alternatif sağ kümelerin bu yaklaşımına sinemanın yaratıcılarından Lilly Wachowski de iki sözlük bir kınama ile reaksiyon göstermişti. Yepyeni Matrix üçlemesinde Casus Smith’i oynayan Hugo Weaving de, Daily Beast’e yaptığı açıklamada sinemada verilen bildirinin bu kümeler tarafından gasp edilmesi karşısında şaşkınlığa uğradığını söz etmişti.

3. Hakikat çağı?

İnternet ve toplumsal medya üzere çok farklı fikirlerin olduğu ve herkesin gücünü kolay kolay arttırabileceği bir ortamda yaşıyor olmamız, “hakikat sonrası” (post-truth) ismi verilen bir çağda yaşadığımız kanısına yol açtı.

Kavram, 2016 yılındaki ABD başkanlık seçimleri ve Brexit sürecinden sonra İngiltere’deki Oxford sözlüğü tarafından yılın sözü dahi seçildi.

Bunda uydurma haberlerin yayılmasında ve kullandıkları algoritmalar üzerinden gerçekliğin bizim tat zevkimize uygun bir versiyonunun yaratılmasında aracı olan toplumsal medya ve iletileşme uygulamalarının da tesiri oldu.

Reuters’ın dijital habercilikle ilgili raporuna nazaran okuyucu ve izleyiciler giderek artan bir biçimde hakikate değer veriyor lakin yalnızca yüzde 44’ü okuduklarına inanıyor.

Reuters’ın araştırmasına nazaran Instagram ve TikTok üzere toplumsal medya platformları genç insanları kendine çekmeye devam ediyor lakin çoğunlukla teyit edilmemiş bilgiler, muhakkak görüşlere dayanan içeriklere yer veriyor.

Bu da bilgi kirliliği ve komplo teorilerinin yarattığı karışıklığa sürüklenmemize yol açıyor.

Yani kırmızı/mavi hap tartışması bulanıklaşıyor; güvensizlik ve önyargıdan oluşan bileşik, mor bir hapa dönüşüyor.

Stratejik Diyalog Enstitüsü’nden Ciaran O’Connor, var olan fikirlerimizi destekleyen yeni bilgileri hatırlayıp önceliklendirme eğilimimize dikkat çekiyor ve Trump’ın kurtarıcı olduğuna dair “qAnon komplo teorisini” örnek veriyor.

QAnon hareketi, ABD’nin şeytana tapan bir küme pedofilin oluşturduğu bir derin devlet tarafından yönetildiğine dair temelsiz komplo teorisine inananların oluşturduğu küme. Bu komplo teorisi, Ocak ayında Trump’ın seçimlere müdahale edildiğine dair temelsiz savları ortaya atmasının akabinde Kongre’ye baskın düzenlenmesine ön ayak olmuştu.

Yetkililer QAnon içeriklerini YouTube, Facebook ve öteki platformlardan kaldırmaya çalışsa da, O’Connor’a nazaran bu komplo teorisi çoktan tüm dünyaya yayıldı bile.

Burada ironik olan ise şu: Matrix’te beyaz tavşanı takip eden Neo’yu taklit ettiklerine inanan bu hareketin takipçileri, aslında hakikatin peşine düşmek yerine teşhir ettiklerini sandıkları sistemin tam ortasında ve kendilerini kaybetmiş bir haldeler.

Öte yandan dijital bilgi paylaşımı sırf bu usul görüşleri ve yanlış bilgileri yaymıyor. WikiLeaks dokümanlarının sızdırılması ve Edward Snowden’ın ABD’nin istihbarat bilgilerini sızdırması, usulü tartışmalı olsa da, hükümetlerin misyonlarını nasıl berbata kullandıklarını açığa çıkarmıştı.

Hasılı toplumsal medya birleştirici ve özgürleştirici tarafını de tıpkı halde gösterdi.

4. Matrix’in içinde yaşamak

İnternette artan varlığımızı temsil eden dijital ayak izimiz, yepyeni Matrix imallerinde, sinemanın yayınlandığı periyotta saf bilim kurgu üzere kulağa gelen kimi ögelerin nasıl günümüzde kendini gösterdiğine delil.

Üstü kapalı olarak ya da değil, ferdî bilgilerimizi paylaşmaya ve akıllı hoparlörler ya da cep telefonu uygulamaları ve yapay zeka ile öğrenme araçları üzerinden, teknoloji aracılığıyla takip ediliyor olmaya istekli bir halde yaklaşıyoruz.

Cambridge Analytica skandalı, siyasi sistemlerde aktörlerin potansiyel seçmenleri gaye alıp etkilemeye çalışırken bu şahsî bilgileri nasıl araç olarak kullandığını gözler önüne sermişti.

Öte yandan sanal gerçeklik ve arttırılmış gerçeklik teknolojileri, dijital dünyadaki ve gerçek hayattaki profillerimizin giderek daha fazla iç içe geçmesine sebep oluyor. Orjinal sinemada isyancılar benzeri bir geçişi simülasyona girip çıkarak sağlayabiliyorlardı.

Morpheus’un özgürlük savaşçılarının program ve farklı görünümleri indirmek için matrix sistemini hacklemesi de, bugün giderek daha fazla kullanılan “deepfake” görüntü teknolojisini hatırlatıyor.

Deepfake teknolojisi, yapay zeka yardımıyla yüz fotoğraflarından yüksek gerçekliğe sahip uydurma görüntüler üretilmesine imkan sağlıyor ve diğerini taklit etmeyi mümkün kılıyor.

Sinemadaki karakterlerin farklı maharetleri indirebilmeleri ve bu halde simülasyondaki fizik maddelerini manipüle etmeyi öğrenebildiği sahneler de , Transhümanizm ismi verilen ve insanın teknoloji sayesinde vücutlarının “sürümünü yükselterek” fizikî ve ruhsal sonlarını aşabileceğine inanılan akımla paralellikler taşıyor.

Sinemanın kimliklerin ve insan vücudunun işlenebilir ve dönüşebilir olduğuna hürmet duruşu niteliğindeki anlatımı, serinin yaratıcılarından Lilly Wachowski’nin Matrix’in bir trans kıssası olarak tasarlandığını söylemesi ile netlik kazandı.

Netflix’e konuşan Wachowski, “Asıl niyetimiz oydu lakin kurumsal dünya buna hazır değildi” demişti. Wachowski de, kız kardeşi Lana da, yepyeni üçlemenin sinemalarda gösterilmesinden bir mühlet sonra trans olduklarını açıkladılar.

Matrix ve kehanetleri ilgili tartışmalar, yeni sinemanın gösterime girmesi ile tekrar alevleneceğe benziyor.

Kimileri, dönüp dolaşıp birebir yere geldiğimize inanıyor. 2016’da bir küme fizikçi evrenimizin gerçek olmadığı ve daha büyük bir güç tarafından yönetilen dev bir simülasyon olduğunu öne sürdü. Tesla’nın işvereni Elon Musk üzere Silikon Vadisi’ndeki kimi teknoloji uzmanları da bu fikre dayanak verdi.

Kulağa pek güzel gelmiyor olsa da, Matrix’in vasiyetine uyuyor.

Neo’nun birinci sinemada makineleri nasıl uyardığını hatırlatalım: “Onlara kural ve kontrollerin olmadığı, sizin olmadığınız bir dünyanın mümkün olduğunu göstereceğim.”