COP22: Akdeniz’de kirliliği önlemek mümkün mü? Kıyı ülkelerinin planları ne?

Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Mukavelesi’nin 22. Taraflar Konferansı (COP 22) Antalya’da sürüyor. Taraf ülkelerin temsilcileri ile Akdeniz kirliliğine tahlil aranan konferansta BBC Türkçe’ye konuşan Etraf, Kent ve İklim Değişikliği Bakanlığı yetkilileri, Türkiye’nin iki yıllık ofis başkanlığı mühletince Akdeniz’i korumak için atılacak adımları anlattı.

Türkiye iki yıl boyunca Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Kontratı, öteki ismiyle Barselona Mukavelesi’nin Sekretarya Ofis Başkanlığı vazifesini üstlenecek.

Kontrata taraf olan 21 ülke ve Avrupa Birliği’nin temsilcileri, sivil toplum kuruluşları ve bilim insanları COP 22 Konferansı’nda bir ortaya geldi.

Dört gün sürmesi planlanan konferansta; Akdeniz’deki kirlilik, biyoçeşitlilikteki azalma, yabancı tiplerin Akdeniz canlılarını tehdidi ve iklim değişikliği konuşuluyor.

Konferansın açılış konuşmasını yapan Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, Akdeniz’in savaştığı problemlerle yalnızca birkaç ülkenin tek başına çaba edemeyeceği belirtti:

“Üstelik biz daha, biyolojik istilalara, egzotik cinslerin doğal ekosistem üzerinde oluşturduğu baskılara, ziyanlı alglerden ziyanlı yosunlara kadar onlarca yeni sıkıntıya kâfi karşılığı verememişken.”

COP22 doruğundaki milletlerarası iştirakçiler, Akdeniz kirliğinin pek çok sebebi bulunduğuna ve tüm kıyı ülkelerin iştirak gösterdiği bütüncül bir siyaset muhtaçlığına dikkat çekiyor.

Memleketler arası kuruluşların raporları ise Akdeniz’in süratle “plastik çöplüğüne” dönüştüğünü ortaya koyuyor.

Bakan Yardımcısı Birpınar: En kıymetli sorun deniz çöpü

BBC Türkçe’ye konuşan Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar, Türkiye’nin ofis başkanlığı müddetince atılması gereken en kıymetli adımın, deniz çöpü meselesine dair tahliller üretilmesi olduğunu tabir ediyor.

COP22 görüşmeleri sırasında tüm taraf ülkelerce bu mevzunun üzerinde ciddiyetle durulduğunu söyleyen Birpınar, Akdeniz kirliliğinin önüne geçebilmek için hayata geçirilmesi gereken yaptırımlar üzerine çalışıldığını aktarıyor.

Türkiye’nin son yıllarda sıfır atık konusunda son yıllarda önemli adımlar attığını belirten Birpınar’a nazaran, atığın maddi kıymeti artırılarak hem karada hem de denizlerde kirliliğin önüne geçmek mümkün:

“Kanun ve yönetmelik değişiklikleriyle geldiğimiz noktada, atık kâğıdın tonu şu anda 3 bin 500 TL oldu. Öbür yandan 1 ton atık pet şişenin tonu 15 bin TL olurken, alüminyum atığın tonu ise 20 bin TL oldu. Hasebiyle atık bir dal olmaya başladı.

Türkiye, Akdeniz kirliliğinden ne kadar sorumlu?

Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olarak denizlerin plastikten korunması konusunu Türkiye gündeminde canlı tutmayı planladıklarını belirten Birpınar’a nazaran, Hatay’dan İstanbul’a kadar tüm denizlere giden kirliliğin önlenmesi gerekiyor.

Fakat milletlerarası raporlar nazaran, Türkiye’nin Akdeniz kirliliğindeki karnesi pek de parlak değil.

Dünya Doğayı Muhafaza Vakfı’nın 2018 tarihli raporuna nazaran, Akdeniz’e en çok plastik atık günde 144 ton ile Türkiye’den atılıyordu.

2020 tarihli Dünya Tabiat Muhafaza Birliği raporuna nazaran ise Türkiye, Akdeniz’i en çok kirleten ülkeler ortasında üçüncü sırada yer alıyor. Rapora nazaran Mısır Akdeniz’e yılda 74 bin ton, İtalya 34 bin ton, Türkiye ise 24 bin ton atık bırakıyor.

Akdeniz’deki plastik çöplerin yüzde 80’inin, ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu 9 ülke kaynaklı olduğu tabir ediliyor.

Birpınar, bu memleketler arası raporlarla ilgili olarak “Suçlayıcı raporlar olarak değil, bize yol gösterici raporlar olarak görüyorum. Türkiye’nin önlem alması gerekiyor” diyor.

Öte yandan, Türkiye’nin Akdeniz’de başka ülkelerden farklı olarak çok daha uzun bir kıyısı olduğunu hatırlatan Birpınar, ülkelerin Akdeniz’i kirletme bilgilerine bakarken bu ögenin da dikkate alınması gerektiğini söz ediyor:

“Çanakkale’den Hatay’a kadar bütün hududu Akdeniz saydığınızda, tüm bu kıyı şeridinden gelen kirlilik hesaba katılıyor. Bosna Hersek’in 50 km’lik bir hududu varken, bizim Akdeniz’de binlerce km’lik bir sonumuz ve buna bağlı olarak daha ağır bir nüfusumuz var.

“Bu raporlar yanlıştır demiyorum, kasıtlı yapılıyorsa o başka fakat Türkiye’nin de önlem alması gerekiyor. Hatay’dan İstanbul’a kadar bütün denizlerimize giden kirliliği önlememiz lazım.”

Birpınar: Devletin yeşil dönüşüm için ucuz kaynak bulması lazım

Türkiye’de etraf konusunda “yılların ihmali” olduğunu söyleyen Birpınar, Türkiye’nin çevresel altyapıda Avrupa Birliği düzeyine gelebilmesi için 85 milyon euro para harcaması gerektiğini belirtiyor:

“Bu ülkede 1990’lardan bu yana etrafa çok önemli yatırım yapıldı fakat çok da kolay değil. Çevresel altyapı açısından AB düzeyine gelebilmemiz için kişi başına bin avro para harcamamız gerekiyor. Bu da tüm Türkiye için 85 milyar avro demek.

“85 milyar avro bulup bu yatırımları tamamlamanız lazım lakin bu parayı yalnızca kendi içinizden bulmak çok mümkün değil. Devletin milletlerarası ucuz krediler bulup bu kaynakları belediyelere de açması lazım ki bu işler yürüsün.”

Türkiye’nin deniz kirliliği nasıl izleniyor?

Türkiye 2011 yılından itibaren Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve TUBİTAK uyumuyla birlikte “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı” uygulamasıyla denizlerdeki kirliliği izliyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Daire Lideri Soner Olgun 20 milyon TL bütçeli program kapsamında tüm denizlerde biyolojik çeşitlilik, ekolojik kalite ve plastik düzeyi hakkında sistemli bilgi izleme gerçekleştirildiğini söz ediyor.

Türkiye’nin denizlerindeki 423 istasyondan data alındığını belirten Olgun, programdan elde edilen bilgi ve bilgilerin Barselona Mukavelesi doğrultusunda taraf ülkelere raporlandığını aktarıyor.

Pekala, bu ayrıntılı bilgi izleme süreci de Türkiye’nin Akdeniz’i en çok kirleten ülkeler ortasında yer aldığı saptamasını doğruluyor mu?

Olgun, Akdeniz’deki plastik kirliliğinin yalnızca Türkiye için değil Akdeniz’e kıyısı olan 21 ülkenin tamamı için “çok büyük bir problem” olduğunu söylüyor:

“Akdeniz kirliliğinde bir ülkeyi sorumlu tutmayı gerçek bulmuyoruz. Açık bir denizle ilgili bu tespiti yapabilmenin çok objektif bilgilere dayanması gerekirken, bunlar çok subjektif değerlendirmeler.

“Akdeniz’e kıyısı bulunan 21 ülkenin sorumluluğu var. Biz elimizdeki dataları Barselona Kontratı kapsamında sekretaryaya en şeffaf ve muvaffakiyet formda raporlayan ülkeyiz. Akdeniz kirliliğine pürüz olmak için, tüm mikro plastik ve deniz çöplerini izliyoruz.”

‘Atıksular eş vakitli olarak izleniyor‘

Olgun, atık su arıtma tesislerinden çıkan su tahlillerinin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından dijital ve eş vakitli olarak izlendiğini söylüyor:

“Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri (SAİS) ile şu an cep telefonumdan istediğim arıtma tesisinden numune aldırabiliyor ve atıksu arıtma tesislerine ani kontrol yapabiliyoruz. Bu sistemle Marmara’nın atık sularının tamamının izlemeye aldık.

“Şu anda bu yükümlülüğü sanayi tesislerine de getiriyoruz, onlar da o belirlediğimiz standartlara uygun olarak ekipman tedarikini yapıyorlar.”

Pekala, hali hazırda sanayi tesislerinin denize bıraktığı atıksuların kalitesi nasıl izleniyor?

Olgun, sanayi tesislerinden çıkan atıksuların takibinin başkalarına nazaran ‘daha zor’ olduğunu şöyle anlatıyor:

“Belediyelere ilişkin arıtma tesislerinde, bütün atık sular tek bir merkezde toplanıyor ve hem arıtması hem de kontrolü daha kolay olabiliyor.

“Ama sanayi tesislerinin takibi elbette daha güç. Bunları organize sanayi bölgelerine dönüştürüp, bütün arıtmalarını tek bir yerde birleştirerek daha önemli bir takip yapmak mümkün lakin şurası sistemi yıkıp değiştirmek, her vakit sürdürülebilir tahliller olmayabiliyor.”

‘Etraf sorunu bir kalkınma sorunudur‘

Dünya’da iklim değişikliğinden en fazla etkilenen havzaların ortasında yer alan Akdeniz’in kıyıları ve yakın etrafındaki ülkelerde yaklaşık 450 milyon kişinin yaşadığı söz ediliyor.

Akdeniz ısınmaya başladıkça Kızıl Deniz’den Akdeniz’e gelen balon balıklarının Akdeniz cinslerini yok etmeye başladığını söyleyen Birpınar’a nazaran, Türkiye’nin Akdeniz biyoçeşitliliğini müdafaası gerekiyor:

“Çevre sorunu bir kalkınma sorunudur. Ülkemizin kalkınmasını ve zenginleşmesini istiyorsak, Akdeniz’deki biyoçeşitliliği, kültür varlıklarını ve kıyıları korumak zorundayız.”

Bu maksatla Türkiye’nin Avrupa Birliği etraf müzakerelerini 2004 yılında başlattığını hatırlatan Birpınar, tüm kanun ve yönetmeliklerin AB ile uyumlu olduğunu kaydediyor:

“Türkiye aslında etrafını âlâ koruyan ve yönetmeliklerini daima geliştiren örnek bir ülke. Ancak doğal takdir edersiniz 85 milyonluk bir ülke olduğu için, daha fazla isler yapmamız gerektiğini de düşünüyoruz.”