Japonlar robotlardan niçin korkmuyor? – Dünya Haberleri

400 senelik bir Budist tapınağında ziyaretçiler rahat bahçelerde gezip, bir bardak çay içerken Budist öğretileri sıradışı bir rahipten dinleyebiliyor: Mindar adlı bir android.

Sakin bir yüzü ve herhangi bir özellik yüklenemeyen bir görünüşü var. Ne yaşlı ne genç, ne hanım ne adam…

Kafası ve bedeninin üst kısmını kaplayan gerçekçi derinin ötesinde, dışardan görülebilen kabloları ve mekanik parçalarıyla endüstriyel ve eksikleri olan bir ürün benzer halde gözüküyor.

Fakat felsefi açıdan Mindar son aşama gelişmiş. Kalp Sutra adlı anlaşılması zor bir Budist mukaddes metni üzerine konuşabiliyor.

Bu robotun hangi ülkede bulunduğunu sorsak, bir oldukça kişi ilk denemesinde doğru yanıtı verebilirdi: Japonya’da, Kyoto’daki Kodai-ji Tapınağı’nda.

Japonya uzunca bir süredir öteki ülkelere kıyasla daha oldukça insansı robot inşa eden ve onlarla daha oldukça bağ kuran bir ülke olarak öne çıkıyor.

Japonya’nın bu özelliği ülke haricinde abartılsa da (Japon işyerleri yada evlerinde oldukça sayıda android bulunmuyor) dikkat çekici bir durum olduğu aşikar.

Gündelik nesnelerin ruhu

Bazı gözlemcilere nazaran Japonların Şinto dini, robotlara düşkünlüklerini anlamaya destek olabilir.

Şinto, ruhun yalnız insanlarda değil hayvanlarda, dağlar benzer halde naturel yapılarda yada kalemler benzer halde gündelik nesnelerde de bulunduğuna inanılan bir tür animizmdir.

Robot köpekler için cenaze törenlerinin düzenlenmiş olduğu Budist tapınağının başındaki Bungen Oi, “Her şeyin birazcık ruhu vardır” diyor.

Bu görüşe nazaran insanoğlu, hayvanlar ve nesneler içinde kategorik bir farklılık bulunmuyor. Bu yüzden bir robotun insansı davranışlar sergilemesi de oldukça şaşırtıcı ve hayret verici karşılanmıyor. Sonuçta o da içindeki ruhunu dışarı vuruyor.

Mindar’ın tasarım ekibinin başlangıcında bulunan Kohei Ogawa, “Biz Japonlar her nesnede bir ilah görebiliriz” diyor.

Japonların animizmi Batı’daki felsefi geleneklerden oldukça değişik. Antik Yunanlar da nehirler benzer halde naturel bölgelere ruh atfetme açısından animistlerdi fakat insan ruhu ve aklını tabiatın geri kalanından değişik ve üstün olarak görüyorlardı.

İbrahimi dinler ise insanları daha da üstün bir konuma yerleştirdi: Tanrı’nın yarattığı en mühim canlı ve ölümsüz bir ruh taşıyan tek tür.

Eski İsrailliler nesnelere özellikler atfetmemeleri için uyarılmışlardır. Bu nesnelerin idollere dönüşmesine yönelik endişeler, 10 Emir’deki putperestlik yasağıyla kendisini göstermiştir.

Bazı İslam mezhepleri putperestliğe karşı daha da sert bir tutum benimsemiş ve bunun sonucunda insan yada hayvan resmi yapmayı da yasaklamıştır.

‘**Doğa**nın işine müdahale etmeyin’

Geleneksel Batı yaklaşımına nazaran insan benzer halde hareket eden bir makine, naturel sınırları ihlal edip mukaddes şeylerle din dışılığı tehlikeli bir halde aynı noktada buluşturur.

Tokyo’daki International Christian Üniversitesi Karşılaştırmalı Kültür Çalışmaları Profesörü Christopher Simons bu etik uyarının, Frankenstein benzer halde teknolojiye dair çağıl mitlerde kendisini gösterdiğini söylüyor.

Simons, Franskenstein’ın etik mesajının İncil’den alındığını belirtiyor ve ekliyor:

“Dr. Frankenstein canavar ile yeni bir yaşam yaratmış olur. Bu Adem ve Havva’nın cennetteki yaşam ağacından meyve yemesi gibidir. İlk günah budur ve sonrasında cezalandırılırız.”

Hem Dr. Frankenstein’ın hem de canavarının vefatıyla sonlanan hikayenin net bir ders verdiğini aktarıyor:

“İnsanlar, dikkatli olun. Tanrı’nın rolünü oynamaya çabalamayın.”

“Robot” kelimesini ortaya atan 1920 yapımı Çek oyunu RUR da dini temalarla doludur: Bir karakter Tanrı’nın var olmadığını kanıtlamak için androidler yaratır. Bir öteki karakter de tüm robotların birer ruhu olması icap ettiğini savunur. Birbirine aşık olan iki robota Adem ve Havva adını verirler.

Hikayenin sonunda robotlar bir insan hariç herkesi öldürür.

Endüstrinin tesiri

Öte taraftan bazı araştırmacılar da Japonya’da teknoloji ve robotlara pozitif yaklaşımın dini ve felsefi değil sosyoekonomik ve zamanı sebepleri bulunduğunu düşünüyor.

Japonya İkinci Dünya Savaşı’nın peşinden yalnız ekonomisini değil hem de kişilik saygısını tekrardan inşa etmek için yüzünü yeni teknolojilere dönmüştü.

Almanya’daki Siegen Üniversitesi’nde çalışan Japon araştırmacı Martin Rathmann, “Endüstriyel robotlar Japonya’nın 1960’lardaki ekonomik canlanmasında mühim bir rol oynadı” diyor ve ekliyor:

“İşçi açığını göçmenlerle kapamak yerine robotlarla otomasyona yöneldiler.”

Üretim bantlarını otomatikleştirip verimliliği ve üretimi artırdıktan sonrasında Japonya öteki ülkelere de oldukça sayıda endüstriyel robot satan bir ülkeye dönüştü.

Bazı mühendisler endüstriyel robot yapmayı bir kenara bırakıp insanlarla etkileşime giren insansı robotlar hayata geçirmeye başlayınca, bu robotların iyi mi algılandığında büyük olasılıkla Japonya’nın kendine özgü tarihinin de tesiri oldu.

1649’da Japonya’nın askeri yöneticileri, hızla gelişen teknolojinin yeni silahlar geliştirmek için kullanımını yasakladı.

Belin’deki Freie Üniversitesi’nden araştırmacı Cosima Wagner’e nazaran yöneticilerin amacı, kendilerine rakipler oluşmasını engellemekti.

Bunun üzerine zanaatkarlar, kukla sahnelerinde kullanılabilen yada gerçek çay bardaklarında çay servis edebilen mekanik bebekler benzer halde zararsız icatlara yöneldi.

200 yıl sonrasında Japonya dış dünyaya açıldığında, bu yetenekli zanaatkarlar Batı’nın teknolojisini daha ergonomik gereksinimler için kullanabilmeyi öğrendi.

Örneğin 1875’te oyuncak bebek üreticisi Tanaka Hisashige, ülkesinin ilk makine mühendisliği şirketini kurdu.

64 yıl sonrasında gerçekleşen büyük bir birleşmenin peşinden firmanın adı Toshiba oldu.

‘**Tekinsiz vadi**’

Robotların öncülleri Japonya’nın 20. yüzyıldaki süratli modernleşmesiyle gözden düşse de mekanik varlıkların eğlence amacıyla kullanılması ulusal bilinçte varlığını sürdürmüş olabilir.

“Tekinsiz vadi” terimini ilk ortaya atan meşhur robot bilimci Masahiro Mori, 1970’lerde bu robotlar üzerine araştırmalarına başladığında ciddiye alınmadığını aktarıyor.

İnsan benzeri varlıklarla karşılaştığımızda hissettiğimiz hoşnutsuzluğun benzerlik arttıkça bir noktadan sonrasında ilkin artıp peşinden azalmasını özetleyen bu kavram, Japonya’nın robotlarla ilişkisiyle uyuşmuyordu.

IEEE Spectrum dergisine verdiği bir söyleşide “O günlerde insanoğlu, üniversitelerin robotlar üzerine araştırma yapmasını doğru bulmuyordu. Bir ‘oyuncak’ üzerine emek vermeyi ciddiyetsiz ve önemsiz görüyordu” demişti.

Japonya ABD işgali esnasında silahsızlandırılmıştı. Bu yüzden robotları askeri anlamda kullanmakla ilgilenmiyorlardı.

Bu faktörler cenk sonrası dönemde Japonya’da robotlar hakkında pozitif görüşlerin aşılanmasında yararlı oldu.

Endüstriyel robotların ekonomik gelişmeye katkısı büyük oldu ve insansı robotlar da tehlikesiz birer merak nesnesiydi.

O sırada Batı ülkelerindeyse daha davranışlarında ölçülü bir yaklaşım vardı.

Gündeminin ilk esnasında Soğuk Savaş bulunan ABD, robotların askeri kullanımına fon akıttı ve bu da halkın bu alana bakışını tehdit eder hale geldi.

Ayrıca Batı ülkelerindeki işçiler, 18. yüzyılın sonu ve 19 yüzyılın başlarında İngiltere’de Ludditler tekstil makinalarını parçaladığından beri, otomasyonun işlerini ellerinden aldığını düşünüyorlar.

Manga süperstarı

Teknolojiye bakıştaki bu farklılıklar 20. yüzyılın ikinci yarısında popüler kültürde de kendini gösterdi.

Japonya’da devrin en meşhur çizgi kahramanı Astro Boy’du. 1952’de mangalarda yer almaya süregelen ve sonrasında tv programları, sinemalar, kitaplar ve oldukça sayıda başka mecrada yer edinen bu karakter, insanüstü güçlerini iyilik için kullanan bir androiddi.

Yaratıcıları o niyetle yazmış olmasalar da Astro Boy hikayeleri ülkeyi teknoloji hakkında pozitif bir bakışta birleştirdi.

Freie Üniversitesi’nden araştırmacı Cosima Wagner “Astro Boy’un yaratıcısı Osamu Tezuka, yayınevi ve okurlar tarafınca teknolojiyi oldukça iyimser bir halde yansıtmak zorunda bırakıldığını söylüyor” diyor ve ekliyor:

“1950’lerde savaşın yarattığı yıkımın etkilerini hâlâ yaşayan ve savaşın Batılı galiplerine karşı teknolojik aşağılık hisseden Japonlara umut vermek için istenmişti bu.

“Tezuka’nın insan davranışlarına dair eleştirisi anlaşılmadı, bunun yerine yalnızca cana yakın bir robot kurtarıcı karakteri Japon toplumunun geleceğe dair umutları için idealize edildi.”

Bu karakter bir nesil Japon’u derinden etkiledi, bilhassa de kendi androidlerini hayata geçirmeye kabul eden kişileri.

Mühendis Yoji Umetani “Japon robot bilimi Astro Boy rüyasından beslenir. Japonya’daki bir oldukça robot araştırmacısı, ‘Robot kurguları olmasaydı robot sektörü de bu kadar gelişmiş olmazdı’ diye düşünüyor. Bu insanoğlu liseden beri Astro Boy okudu ve bu vesileyle robot uzmanı oldu” diyor.

Batı’da da robotlar hakkında pozitif hikayeler anlatıldı. Fakat Batı’nın en etkili hikayeleri, robotların insanlığa yönelik tehditlerini anlatanlardı.

2001: Bir Uzay Yolculuğu filmimizde akıllı bilgisayar sistemi Hal kontrolden çıkarak bulunmuş olduğu uzay gemisinde birkaç kişiyi öldürür.

Androidler Elektrikli Koyun Düşler Mi? kitabı ve film uyarlaması olan Blade Runner’da ise insana oldukça benzeyen androidler insanların kurallarına isyan ediyordu.

Batı’nın robot korkusunu en net gösteren yapım ise Terminatör’dü. Bu filmlerde müdafa bilgisayarlarını denetim eden ağ olan SkyNet bilinç kazanıyor, insanoğlu onu kapatmaya çalışınca da SkyNet, Terminatör adlı robotlarla insanlığa karşı savaşıyordu.

Çoğu Batılı bilim kurgu eseri Frankenstrein ve RUR’da aktarılan terbiye derslerine geri dönüyor: İnsanların yapay yaşam yaratma budalalığı, insanların yarattığı bir şeyin ruha haiz olup olamayacağı tartışması ve insanların en gelişmiş yaratımlarıyla bir arada var olmasının imkansızlığı.

O sırada robot isyanı mevzusunda daha azca kaygı duyan Japonya ise ülkedeki işçi açığını robotlarla kapatmak ve hızla artan yaşlı nüfusun bakımında robotları kullanmakta daha istekli.

Savaş sonrası dönemde olduğundan hükümet ve firmalar ekonomiye destek olacak otomasyon süreçlerini destekliyor ve bu da ulusal robot sevdasına katkıda bulunuyor.

Astro Boy Japonya’da robotlara dair sevginin oluşumunda pozitif bir rol almış olsa da robotların pratikteki kullanımlarına dair kararsızlığa da yol açmış olabilir.

Almanya’daki Siegen Üniversitesi’nde çalışan Japon araştırmacı Martin Rathmann, Japonların “Astro Boy Sendromu” yaşadığını korumak için çaba sarfediyor: İnsansı robotları akıllı, esnek ve güçlü olarak hayal etseler de günümüz robotları bu beklentileri karşılayacak seviyeye ulaşamadı.

Rathmann mühendislerin mevcut teknolojiyle etkisi altına alan fakat pahalı ve ergonomik olmayan gelişmiş robotlar yerine bakım kuruluşlarına daha kolay bir halde entegre olacak kolay cihazlar hayata geçirmeye odaklanmasının daha iyi netice vereceğini söylüyor.

Sonuç olarak Japonlar bile insani ihtiyaçlarının gerçek insanoğlu tarafınca karşılanmasını tercih edebilir.

Araştırmacı Marketta Niemela “Japonya’ya gittiğimde bakım kurumlarının robotlarla dolu olmadığını gördüm. İnsan teması hâlâ önemseniyor” diyor.

Astro Boy Japonya’ya robotlarla iç içe bir gelecek için iyimser bir vizyon vermiş olabilir. Japonlar bu iyimserliği korumaya devam etse de o tür robotlar günümüzde hâlâ ete kemiğe bürünemedi.

Lahitin içinden çıkanı gören telefonuna sarılıyor

Dedeleri kimse tutamadı! Şaşkına çeviren anlamış olur

ABD’nin Afganistan’dan tahliye etmiş olduğu kişi sayısı 48 bine yaklaştı