Mehmet Altan yazdı: Kokularla iktisat

Basın Tarihi yazıları nedeniyle, Susurluk Skandalı ve Sedat Peker’in üstü örtülmek istenen tezleri nedeniyle bugünün Türkiye’sinin adeta birinci baskısı üzere duran 1996 yılında adım adım, köşe bucak dolaşıyordum.

Aslında “Lanetliler Bahçesi” ve “Kontrgerilla, Uyuşturucu, Kıbrıs” başlıklı son iki yazıyı da bu benzerlikleri vurgulamak için yazmıştım.

* * *

Lakin ansızın, bu defa iktisat tarihinde eşi gibisi olmayan bir olaya rastladık, siyasal iktidar esnek kur rejiminde Türk parasını devalüe etme muvaffakiyetini gösterdi.

Bir gökdelenden zirve taklak aşağı fırlatılmış üzere yoksullaşarak düşmeye devam ediyoruz.

Makroekonomiyi, faizi yok sayarak yönetmek argümanını bir “modele” oturtma mırıldanmalarına rastladık. 

Önce Çin Modeli, daha sonra Türk Modeli dendi…

Güya Türkiye yeni bir sermaye modeli deneyecek ve 6 ay içinde sonuç alacaktı.

İktisat bilimi ile irtibatı kopmuş sayıklamalar beni, Sorbonne’daki doktora öğrenciliğim sırasında ve daha sonra Türkiye’ye döner dönmez çeşitli gazetelerde yazdığım yazılara götürdü.

O devirde üzerinde yoğunlaştığım iki bahis vardı, birincisi sermaye birikim modeli, ikincisi ülkenin asla ve kata düzelmeyen tasarruf yetersizliği…

Daha sonraki hocalığımda da bu bahislerden pek vazgeçmedim. Arşivimden bu periyottaki kimi yazıları çekip çıkardım…

* * *

11 Haziran 1981 tarihinde, Milliyet Gazetesi’nin “Düşünenlerin Düşünceleri” sütununda “Yeni ‘Dünya İş Bölümü’ ve İMF” başlıklı bir yazı yazıp, IMF Genel Konsey kararlarını tartışmış, dünya iş kısmı açısından manasını irdelemişim.

* * *

Milliyet‘te tıpkı köşede, 12 Kasım 1981 yılında, “Aşağıdakiler-Yukardakiler” başlıklı uzun yazı da birebir mevzuda.

Birleşmiş Milletlerin az gelişmiş ülkelerin problemlerini ele aldığı bir toplantı üzerinden dünyadaki ülkeler ortasındaki adaletsizliğin fotoğrafı çekme ve Türkiye için dersler çıkarma uğraşına girişmişim.

Yazının aşağıya aldığım giriş paragrafı yazının da ruhunu veriyor:

“Paris’in üzerine gecenin karanlıkları çökmeye başlarken, her gün, bir küme insan Saint Germain Kilisesi’nin önünde toplanıp, Montparnasse Mezarlığı’ na kadar sembolik bir yürüyüş yapar.

Emelleri yeryüzünde her 55 dakikada açlıktan ölüp gömülemeyen insanların dramlarına dikkat çekmek ve açlıktan ölenlerin cesetlerini gömmek üzere nakdî yardım bulmaktır.”

* * *

6 Nisan 1986 tarihli, Güneş gazetesinin “Düşünce Forumu” köşesine yazdığım yazının başlığı da “Sermaye birikim modeli ve sınıflar”:

“Ekonomik açıdan bakıldığında, yeni birikim modeline karşın, ülkenin gereksinimi olan yatırımların yahut yatırımları finanse edecek tasarrufların gereğince artmadığı gözlenmektedir.”

* * *

6 Ocak 1986 tarihli “Milliyetçilik ve Egemenlik” başlıklı yazı da çerçevesi açısından tıpkı, ancak “milliyetçilik” ve “egemenlik” kavramlarının farkına vurgu yapmışım:

“Türkiye, dünya iş kısmının onayıyla giriştiği bu iktisat politikayı, ‘milliyetçi’ bir siyaset olarak benimsemiş ve egemenlik kavramını ikinci sıraya itmiştir.
Milliyetçi iktisat siyasetleri görünümü gerisinde, milletin hukuksal şahsı olan devletin milletlerarası ilgilerde pazarlık gücünün arttırılmasına ihtimam gösterilmemiştir.

Milliyetçiliğin ön planda olup, egemenliğin kaale alınmadığı bu türlü ekonomik bir ortamda, doğal olarak, ‘ithal İkameleri’ siyasetleri yabancı sermayenin çıkarları doğrultusunda yönlendirilmiştir.

İthal ikamesi, yerli endüstrinin güçlenerek, dünya piyasalarında rekabet edeceği bir düzeye gelmesini sağlayacağı yerde, dış rekabete kapalı iç pazarda monopollerin at koşturmasına ve Türk halkından oluşan tüketicilerin hak etmedikleri bir biçimde hem değerli hem kalitesiz mallara mahkûm edilmesine sebep olmuştur.”

* * *

Olağan bugünlerin bana o yazıları anımsatmasındaki asıl neden, dünyadan kopmaya yönelik, Enver Hoca devri Arnavutluk’una dönmek isteyen sinsi bir isteğin da ortalıkta dolaşması…

Güneş Gazetesi’ndeki, 20 Kasım 1985 tarihli, “Kokularla İktisat” başlıklı makalenin de konusu Haliç üzerinden tam da bu…

Yalnızca iki kısmını alayım:

“Eylül 1934 tarihli Cumhuriyet Gazetesi, dünyanın en olağan, en hoş iç limanlarından biri olan Haliç’in, yıllardan beri temizlenmediğinden, yağmurların ve küçük derelerin uzun vakitten beri İstanbul doruklarından sürüp getirdiği teresübatla yarıdan yarıya dolmuş olduğunu belirtmektedir.”

“1980’li yıllara gerçek ‘ithal ikamesi’ siyaseti iflas etti. Artık sistem de dünya iş kısmını değiştiriyordu. Dünya kapitalist sistemine yeterlice entegre olacak ve dışa dönük endüstrileşme siyasetleri izleyecektik. Haliç yine bir müddet daha koktu.

Lakin dışa açılma siyasetlerinin somut uygulamalarıyla birlikte, “Altın Boynuz” temizlenmeye, toparlanmaya başladı.

Dışa açılma ister istemez kendi ‘estetik anlayışını da’ beraberinde getiriyordu.
Kokular da azalmıştı. 1934 yılında yarı yarıya dolduğu ilan olunan Haliç, elli yıldan beri birinci kere temizleniyor, paklanıyordu.

Bir ömür içe dönük büyüme modellerinin ferasetini ve Haliç’in berbat kokularını duya duya yaşayanların aklı karışabilir.

Lakin aslında durum o kadar karışık değil. Haliç’in durumundan da anlaşıldığı üzere, dışarı açılmak, bir kesitin ısrarla sav ettiği kadar da berbat değil galiba!
Türkiye üzere makûs kokuların birikimli olduğu bir ülkede böylesi bir siyaset, en azından, “Courant d’air” (cereyan) yapıp, havayı temizleyebilir.”

* * *

2021 biterken de tekrar başa dönüyoruz galiba diye düşündüren bir durumla karşı karşıyayız…

Yeryüzündeki türbülans nedeniyle, belirsizlik üzerinden tutarsızlığı siyaset haline getiren ve hukuku, kontrolü tepeleyen idare anlayışı, bu kere çok biriken makûs kokular nedeniyle ülkeyi dünyadan koparmak ve içeri kapanmak istiyor…

Geçmişteki yazıları ve bilhassa de “Kokularla İktisat” yazısını bu nedenle anımsadım ve paylaşmak istedim.

P24’ten alınmıştır.