Ombudsmanlıktan, “ses ve manzara alma yasağı genelgesi” için güç sorular: Emniyet, detaylı karşılık veremedi, “olayın tarafı olmayanlar da çekiyor” dedi

Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık), Emniyet Genel Müdürlüğü’nün, kamusal alanda polisin ses ve imajının çekilmesini yasaklayan, Danıştay’ın geçtiğimiz günlerde yürütmeyi durdurma kararı verdiği genelgesiyle ilgili olarak emniyete güç sorular yöneltti. KDK, emniyetten, genelgenin yasal desteğini, basın mensuplarıyla öbür manzara çekenlerin nasıl ayırt edildiğini, genelgenin orantısız müdahaleyi kanıt maksatlı çekenlerin kanıtlarının karartılması manasını taşıyıp taşımadığını sordu. Emniyet Genel Müdürlüğü ise gönderdiği karşılıkta, mevcut maddelerdeki genel kararları sıralayarak, yeni bir kural getirilmediğini, yalnızca hiyerarşik amirlerin, genelgeyle maddelerdeki yetkileri astlarına açıkladığını savundu. Emniyet, tek tek kıymetlendirmekten kaçındığı sorulara, “Olayın tarafı olmayanlar da çekiyor”, “orantılı müdahale bile olsa çekiliyor”, “silah kullanma vb. imgeler infial yaratacak halde sunuluyor”, “terör örgütleri bu sistemle bilgi topluyor” üzere cevaplar verdi.

DİSK’e bağlı Basın İş Sendikası ismine Avukat Onurcan Keskin tarafından KDK’ye yapılan müracaatta, genelge ile ilgili tavsiye kararı alınması ve emniyete ikazda bulunulması talep edildi. Lakin KDK, detaylı biçimde değerlendirdiği başvuruyu, 6 aylık yasal inceleme müddetinin dolmasına 10 gün kala, Danıştay kararından çabucak sonra sonuca bağladı. KDK, detaylı incelemeler yapmasına karşın yargının ele aldığı bir hususta kıymetlendirme yapamayacağını bildirdi.

Buna karşılık, KDK’nin müracaatla ilgili hazırlayarak, emniyete gönderdiği detaylı sorular ve verilen karşılıklar dikkati çekti.

DİSK Basın İş

KDK, 16 Temmuz’da İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nden doküman ve bilgi talebinde bulundu.

Yazıda, bakanlık ve emniyetten, genelgenin yasal desteğinin, yayımlanma münasebetinin ne olduğu sorularak, “Kolluk çalışanının özel hayatının saklılığı ve şahsî datalarının ihlal edilmesi kanaatini oluşturan somut olay örneklerine ait bilgi ve evrakların gönderilmesi” istendi.

KDK’nin yazısında şu sorulara da karşılık verilmesi gerektiği belirtildi:

-Genelgede ses ve imaj alınmasının hangi gayeyle yapıldığı ve kim tarafından ne vakit gerçekleştirildiği hususlarında ayrıma gidilip gidilmedi, ses ve manzara kaydının haber yapma emeliyle ve hukuka muhalif bir olgunun ispatlanması emeliyle alınıp alınmadığı ayrımının nasıl yapıldığı…

-Ses ve manzara kaydının yasaklanmasına ait önlemin her türlü kolluk hareketinde mi yoksa yalnızca toplantı ve şov yürüyüşü hakkı kapsamındaki olaylara mı uygulandığı

-Ses ve manzara kaydı alan kişinin gazeteci olup olmaması huşunda bir ayrıma gidilip gidilmediği

-Avukat Onurcan Keskin’in, “Genelgenin haber verme hakkını engelleyecek formda kullanıldığının anlaşıldığı” argümanına yönelik idari ve türel açıklamalarınızın neler olduğu ve (bir gazetecinin telefonunun alınması, bir oburunun telefonunun yere atılması) üzere somut örneklere ait açıklamalarınızın neler olduğu, genelgenin basın çalışanlarına uygulanmamasına yönelik ne tıp önlemler alındığı,

-Gazetecilik yapmakla birlikte basın kartı olmayan ya da özgür yahut telif adabıyla çalışan pek çok basın çalışanının bulunduğu, binlerce gazetecinin basın kartının yenilenmediği argümanı kapsamındaki basın kartı olmayan lakin gazetecilik mesleğini icra ettiğini belirtenlere karşı genelgenin uygulanmamasının nasıl gerçekleştirildiği,

-Genelgenin kamusal bir hizmet olan basın özgürlüğünün ihlaline sebeb olduğu ve emniyet güçlerinin olumsuz tavır ve davranışlarına destek oluşturduğu argümanı kapsamındaki açıklamalarınız

-Genelge ile anayasa tarafından teminat altına alınan basın özgürlüğünün ihlaline sebebiyet verilip verilmediğine ait idari ve türel açıklamalarınızın neler olduğu,

-Genelgenin türel desteğinin ne olduğu, hangi mevzuata dayanılarak çıkartıldığı, ses ve manzara kaydı alınmasının yasaklanmasının ulusal ve milletlerarası mevzuatta desteğinin olup olmadığı ile desteği varsa yasağın somut mevzuat kararları belirtilerek kapsamının kıymetlendirilmesi,

-Ses ve manzara kaydı alınırken işçinizin vazife yapmasının engellenmediği, şiddet kullanılmadığı ve tehdit oluşturmadığı hallerde de manzara alınmasının engellenip engellenmediği, engellenmediği durumlarda ayrımın nasıl yapıldığı,

-Güvenlik güçleri tarafından yapılan müdahalelerde disiplin cezasını gerektiren çok müdahale oluşması, bu esnada insan hakkı ihlallerinin oluşması yahut kabahat ögesinin oluşması durumunda bu durumun nasıl tespit edileceğine dair açıklamalarınızın ne olduğu, yönetiminizin bu mevzuda önlem alıp almadığı, keyfi ve orantısız müdahalelerin kanıtlanamaması ve bireylerin haklarını korumak emeliyle, kanıt oluşturmak emeliyle bu tıp müdahaleleri kaydetmeleri durumunda, yapılan müdahalenin kanıt kaybına neden olup olmayacağına dair açıklamalarınızın neler olduğu,

-Genelgede yasal koşulları oluştuğunda isimli süreç yapılmasının talimatlandırıldığı anlaşılmış olup, kelam konusu yasal kuralların neler olduğunun açıklanması,

Ses ve manzara kaydı alınmasının yasaklanmasının, kolluğun misyonunu yapmasını engellemek fiili kapsamında değerlendirilip değerlendirilmediği, genelge kapsamında cep telefonuna el koymak, fiziki müdahalede bulunmak üzere tekniklere başvurulup başvurulmadığı, başvurulmakta ise yasal desteğinin ne olduğu,

-Görüntü alınmasının hangi durumlarda ferdî bilgi ihlali oluşturduğu konusunda Ferdî Bilgileri Müdafaa Kurulu’ndan görüş alınıp alınmadığı,

-Farklı ülkelerde kolluk vazifelilerinin imgelerinin alınmasına sınırlama getiren uygulamaların bulunup bulunmadığı,

Bu soruları İçişleri Bakanlığı Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü’nden gelen yazıyı ileterek yanıtladı.

Emniyetten yüzeysel cevap: Aslında soyut ve genel nitelikte

Emniyet Genel Müdürlüğü’nün yazısında ise detaylı sorulara cevap verilmekten kaçınıldı. Yazıda, genelgenin yönetim hukukunda amirlerin astlarına, uygulamakla yükümlü oldukları kanun kararlarının yorumlanması ve uygulanması konusunda verdikleri buyruk ve talimat manasına geldiği, genel ve soyut nitelik taşıdıkları, icrai niteliğinin olmadığı, iç düzenleme süreci olduğu kaydedildi.

Yasağı anlatacak maddeyi bulamadılar

Emniyetin karşılık yazısında, kolluk vazifelilerinin görev yapmasını engelleyenleri, aksiyonun ve durumun niteliğine nazaran olay yerinden uzaklaştırma yetkisinin Ceza Muhakemesi Kanunu ile Polis Görev ve Salahiyetleri Kanunu’nda yer aldığı, genelgenin de var olan bu yetkinin açıklanmasına ait talimat niteliği taşıdığı belirtildi. Yazıda, anayasa ve Şahsî Bilgilerin Korunması Kanunu kararlarının de genelgenin desteği olarak nitelendirilebileceği tabir edildi. Buna karşılık yazıda, genelgedeki yasakların hangi düzenlemede yer aldığına yönelik özel bir atıf yapılamaması dikkati çekti.

Emel, polis ve vatandaşların özel hayatını, insan onurunu korumakmış

Yazıda şöyle devam edildi:

“Genelge ile olaylar esnasında ses ve manzara kaydı alınan polis ve vatandaşların ferdî bilgilerinin korunmasının amaçlandığı, özel hayatın kapalılığı ve bu kapsamda şahsî bilgilerin korunmasının konusunun her şeyden evvel insan onuruna hürmet ve kişilik haklarına dayandığı, bu hakkın, kişinin saygınlığını ve kişiliğini serbestçe geliştirmesini mümkün kılan ferdî bedeller üzerindeki çıkarlarını belirterek, bireye kişiliğini dilediği biçimde serbestçe geliştirilebileceği, kendisi ve sevdikleriyle bir ortada olabileceği özerk bir ömür alanına sahip olma bahtı verdiği, bireyin ferdî dataları üzerindeki hakkı yeteri kadar korunmazsa, demokratik bir toplum sisteminin ortaya çıkmasının ve korunmasının da güçleşeceği

Özel hayatın saklılığı ve bu kapsamda ferdî bilgilerin korunması konusunun bilişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda klâsik sistemlerle mümkün olmayan çok sayıda bilginin toplanabilmesi, daha evvel birbirinden bağımsız tutulabilen çok sayıda bilginin merkezi olarak bir ortaya getirilebilmesi, bilgilere erişim ve data transferinin kolaylaşması, terör ve hata örgütlerinin ferdî dataları ele geçirme tarafındaki faaliyetlerinin artması üzere etkenlerin günümüzde şahsî bilgilerin en üst düzeyde korunmasını zarurî kıldığı…

Genelge ile olay anında alınan ses ve imgelere ait olarak özel hayatın kapalılığı temel hakkı ile bu hakkın ayrılmaz modülü olan şahsî dataların korunmasının ve polisin müdahale ettiği olaylarda olayın tarafı olmayan şahıslar tarafından alınan ses ve imaj kaydının yetkili makamlara cürüm ihbarı hedefi dışında kullanılarak polisin gaye haline getirilmesinin önlenmesinin amaçlandığı

Çağdaş dünyada toplumsal medya vasıtaları aracılığıyla bilgi paylaşımının artmasının yanında elde edilen bilgilerin değiştirilerek yahut yönlendirilerek kabahat örgütlerine çarçabuk servis edilebildiğinin görüldüğü

Bu nedenle vazifesi gereği olaya müdahale eden bir polisin, müdahalesi orantılı dahi olsa, sadece silah kullanırken bile imajının alınmasının toplumsal infial yaratabilecek formda kitlelere ulaştırılabildiği, hatta bu hususta Terörle Çaba Kanunu’nda açıkça düzenleme bulunduğu…”

Cevap yazısında daha sonra TMK’da yer alan, terörle çabada misyon alanların kimliğini açıklayanlara mahpus cezası verilmesi, CMK’de yer alan, olay yerinde polisin misyon yapmasına mani olanları uzaklaştırabileceği anımsatıldı.

“Basın yetkilisi olmaya haiz” vurgusu

Emniyetin yazısında basın özgürlüğüne ait belirtilen kuralların “basın yetkilisi sayılmak için gerekli tüm niteliklere haiz” basın mensupları için düzenlendiği belirtilerek, genelge ile basın özgürlüğünün kısıtlanmadığı savunuldu. Yazıda, polise yeni bir yetki verilmediği, eski yetkilerin kapsamının genişletilmediği, mevcut yetkilerin hiyerarşik amirler tarafından açıklandığı söz edildi.

Yazıda, genelgeye karşı açılan 46 başka dava bulunduğu da anımsatıldı. Kamu Denetçiliği Kurumu’nun yargı organlarında görülen hususlarda inceleme yapamayacağı söz edildi.

KDK da topu taca attı

Başvuruyu pahalandıran KDK, kurumun yargı kararlarını denetleyemeyeceğini belirtti. Kararda, basın özgürlüğünün anayasal bir hak olduğu, haber verme ve alma hakkının anayasada garanti altına alındığı anımsatıldı ve bu husustaki sınırlamaların altı çizildi. Kararda, Danıştay’ın kelam konusu genelgeyle ilgili olarak yürütmeyi durdurma kararı verdiği belirtilerek, bu nedenle bahisle ilgili temelden bir kıymetlendirme yapılamayacağı vurgulandı.

KDK, müracaat için, “yasal mevzuat gereği incelenmemesi” kararı verdi.

KDK’nin başvuruyu, Danıştay’ın kararının duyulmasından bir gün evvel, 6 aylık yasal inceleme müddetinin bitimine yalnızca 10 gün kala vermesi dikkati çekti.

Dostça tahlil önerisi

Müracaat için “incelenmeme” kararı veren KDK’nin, bu kararın başında emniyeti dostça tahlile davet eden sözler kullanması, dostça tahlil konusunda anımsatmalar yapması ise dikkati çekti. Bu durum, KDK’nin de genelgeyi tahlile bağlanması mecburî bir sorun olarak gördüğü yorumlarına yol açtı.