Rapor: Türkiye’nin teşvikleri kaldırması ve ‘‘kirleten öder’’ unsuru ile en geç 2030 yılına kadar kömürden çıkışması mümkün

‘‘Karbon Nötr Türkiye Yolunda Birinci Adım: Kömürden Çıkış 2030’’ raporuna nazaran, kirleticilerin iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarını serbestçe salmasının önüne geçilip, kirletme bedelleri ödetilirse ve kamu kaynaklarıyla desteklenmeleri sonlandırılırsa en geç 2030 yılına kadar Türkiye’nin elektrik üretiminde kömürden çıkması doğal seyrinde gerçekleşecek.

Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal), Avrupa İklim Aksiyon Ağı (CAN Europe) Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Greenpeace Akdeniz, WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Muhafaza Vakfı), İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği ve 350.org için modelleme çalışmasını APLUS Enerji’nin yaptığı raporda,  2021-2035 devrini kapsayan ‘‘mevcut durum’’, ‘‘kömürden çıkış’’, ‘‘nükleersiz kömürden çıkış’’ formunda 3 senaryo oluşturularak Türkiye’nin kömürden çıkış imkanları incelendi.

Kelam konusu rapor, mevcut kömür teşviklerinin kaldırılması ve ‘‘kirleten öder’’ prensibi çerçevesinde karbon emisyonunun fiyatlandırılması ile en geç 2030 yılına kadar kömürden çıkışın mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Kömüre verilmekten vazgeçilen teşvikler ve kirletenin ödediği toplam karbon maliyeti ile sağlanacak tasarrufla, dönüşümün yararlarının tüm toplumca paylaşılacağı, kimsenin mağdur olmayacağı planlamalara da kaynak ayrılabilir.

Rapora ilişkin ana çıktılar

‘‘Karbon Nötr Türkiye Yolunda Birinci Adım: Kömürden Çıkış 2030’’ raporuna ilişkin ana başlıklar şu formda sıralandı:

“Kömür maliyetlerinin kirleticiler yani termik santral işletmecileri tarafından yüklenilmesi ve kömür teşviklerinin kaldırılması durumunda elektrik üretimi için kömür kullanımı akılcı bir tercih olmaktan çıkacak ve 2028 yılı prestijiyle ithal kömürden, 2029 yılı prestijiyle ise yerli kömürden çıkış doğal seyrinde gerçekleşecek.

“Kömürden çıkış senaryosunda, 2021 yılına kıyasla elektrik dalı kaynaklı karbon emisyonları 2035 yılında yüzde 82,8 azalacak ve 27,6 milyon ton CO2 düzeyine gerileyecek. Bu durum Türkiye’nin iklim amaçlarına ulaşmasını mümkün hale getirecek. Mevcut durum senaryosunda ise 2053 karbon nötr amacına ulaşmak çok sıkıntı bir ihtimal haline gelecek.

“İçinden geçtiğimiz global yakıt-fiyat krizi göz önüne alınırsa kömürden çıkılması, güç güvenliği ve yerlilik amaçlarını sağlamak için hayati bir değere sahip. Mevcut durum senaryosunda yenilenebilir gücün hissesi 2035’te yüzde 49,4’te, yerli kaynak oranı ise yüzde 59’da kalıyor. Kömürden çıkış senaryosunda ise rüzgar ve güneş gücü artacak; elektrik üretiminde tamamı yerli ve yenilenebilir olan gücün hissesi 2035’te iki kata çıkarak yüzde 73,6 olacak.

“Kömürden çıkılmasının elektrik piyasa fiyatına tesiri simülasyonun ortalarında artsa da kömürden çıkış senaryosu altında devreye giren yenilenebilir güç kapasitesi sayesinde bu fark giderek azalacak ve 2035 yılında mevcut durum senaryosu ile neredeyse eşitlenecek.

“Kömürden çıkış senaryosunda elektrik üretim ve iletim sistemindeki yatırım gereksinimi kömürden çıkışın gerçekleştiği 2029 yılına kadar ek 28 milyar dolar yatırım gerektiriyor. Bu da yıllık mevcut gayri safi yurt içi hasılanın sırf yüzde 0,5’inin ayrılması ile karşılanabilir.

“2030’a kadar kömürden çıkışta nükleerin bir avantajı yok. Nükleer gücün yüksek maliyeti ve barındırdığı riskler de dikkate alındığında Türkiye’nin nükleer güç siyasetlerini tekrar gözden geçirmesi gerekiyor.

“Kömürden çıkış planının, kömür bölgelerindeki çalışanları ve yöre sakinlerini mağdur etmemesi için kapsayıcı ve beşere yaraşır istihdam imkanları yaratacak bir Adil Geçiş Düzeneği içermesi gerekiyor.”

Avrupa’da son 5 yıl içinde 20 ülke kömürden çıkmayı taahhüt etti

Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı His Kutluay hususa ait konuşmasında, “Global sıcaklık artışını 1,5 derece ile sonlandırmak için yapılması gereken en tesirli ve kolay adım kömürden vazgeçmek. Avrupa’da son 5 yıl içinde 20 ülke kömürden çıkmayı taahhüt etti. Türkiye’de iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarını salanlara senelerce takviye verildi, halbuki bu raporla görüyoruz ki kirletmenin bedeli kirletenlere ödetilirse, kömürden çıkmak kaçınılmaz. Türkiye için kömürden vazgeçmek, hem kömürün hava kirliliği, iklim ve sıhhat tesirlerinin önüne geçecek hem de varlıklı yenilenebilir güç kaynakları sayesinde gerçekleşecek güç dönüşümü; istihdam, teknoloji, güç bağımsızlığı ve yeni finansman kaynakları açısından yararlar sağlayacak” dedi.

“Yerel kalkınma siyasetleri tasarlanmalı”

Avrupa İklim Hareket Ağı (CAN EUROPE) Türkiye İklim ve Güç Siyasetleri Koordinatörü Hasret Katısöz ise, “Global iklim gündemi, yeni santral heyetim maliyetleri, kömüre finansmanın durması üzere gelişmelerle kömürü geride bırakmak ve yenilenebilir kaynaklara süratli bir geçiş kaçınılmaz hale geliyor. Bu çalışmanın gösterdiği üzere kömürün elektrik sisteminden temizlenmesi teknik ve finansal olarak mümkün. Bu noktada en kritik olan; bu geçişin toplumsal boyutunu en baştan planlamak ve kömür bölgelerinde çalışanlar ile yaşayanların beşere yaraşır iş, toplumun tüm bölümlerini kapsayan istihdam, yeşil kalkınma üzere dönüşümün fırsatlarından yararlanmalarını sağlamak için mahallî kalkınma ve istihdam siyasetlerini tasarlamak” sözlerini kullandı.

“Türkiye emisyon azaltım stratejisini ortaya koymalı”

Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA) Yöneticisi Bengisu Özenç, “Paris Anlaşması’nın onaylanması ile açıklanan 2053 net-sıfır gayesi Türkiye’nin artık tezli bir emisyon azaltım stratejisini ortaya koymasını gerektiriyor. Bu stratejinin en kıymetli kesimini ise kömürden çıkış oluşturuyor. Bu adım tıpkı vakitte, global iklim gayeleri doğrultusunda değişen rekabet şartları altında Türkiye’nin ticaret partnerleri karşısındaki pozisyonunu müdafaasına ve hatta geliştirmesine de katkı sağlayacak. Bu adımın atılmasında geç kalınması ise iktisadın tümüne yayılacak bir atıl varlık riskini de beraberinde getirecek” diye konuştu.

“Kirli teknolojilerin terk edildiği yeni bir yaklaşıma muhtaçlık var”

WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Müdafaa Vakfı) Genel Müdürü Aslı Pasinli, “Türkiye’de kömürden elektrik üretimi iklim değişikliğiyle çabamızın önünde büyük bir pürüz olmasının yanında tabiat, halk sıhhati ve kamu bütçesi üzerinde de önemli bir yük oluşturuyor. Karbon nötr, iklime dirençli ve kimsenin geride bırakılmadığı bir gelecek için yeşil yatırımların desteklendiği, kömür başta olmak üzere kirli teknolojilerin terk edildiği yeni bir ekonomik yaklaşıma muhtaçlık var. Karbon Nötr Türkiye Yolunda Birinci Adım: Kömürden Çıkış 2030 Raporu elektrik üretimi dalı özelinde bu yaklaşımın teknik ve ekonomik açıdan mümkün olduğunu bize gösteriyor” açıklamasında bulundu.

Bu rapor Türkiye’nin kömüre muhtaç olduğu tezini çürütüyor

Greenpeace Akdeniz İklim ve Güç Proje Sorumlusu Onur Akgül mevzuya ait konuşmasında, “Bu rapor, Türkiye’nin, elektrik üretiminde kömüre muhtaç olduğu savını çürütüyor ve kömürden çıkış için uygulanabilir bir süreç öneriyor. Elektrik üretimindeki dönüşümün nükleere bel bağlamadan, 9 yıl içinde, kamu bütçesi sarsılmadan gerçekleşebileceğini gösteriyor. Kömürden çıkış sürecinde, kömürün sebep olduğu kirlilikle zenginleşenlerin de sorumluluk üstlenmesi büyük ehemmiyet taşıyor. İklim krizinin yarattığı ekolojik, ekonomik ve toplumsal meselelere karşı, “kirleten öder” unsurunu gözetmek, atılabilecek en gerçek adım. Kömürden yenilenebilire yanlışsız adaletli ve planlı geçişi bir an evvel başlatmanın sorumluluğu ise karar vericilerde. İklim krizine karşı tarihi bir noktada olduğumuzun anlaşılması çok önemli” dedi.