24. Kış Olimpiyat Oyunları büyük tartışmalarla başlıyor

Dr. Öğr. Üyesi Cem Tınaz*

24. Kış Olimpiyat Oyunları Çin’in Pekin kentinde yapılan resmi açılış merasimi ile başladı. Kış Olimpiyat Oyunları, günümüzde bir kentin dünya haritası üzerinde kendine yer edinebilmesine imkan sağlayan seçkin olaylardan biri. Bugün dünyanın önde gelen kış sporları merkezleri ortasında kabul edilen birçok kent, geçmişte bu oyunlara konut sahipliği yaptı. Pekin hem Yaz hem de Kış Olimpiyat Oyunları’na konut sahipliği yapan birinci kent olma mertebesine erişse de 2022 Kış Olimpiyat Oyunları düzenlenme maliyetleri, çevresel tesirler, sansürler, Covid-19, sporla aklama (sportswashing) ve insan hakları sıkıntıları üzere çeşitli tasalar ve tartışmaların gölgesinde başlayacak.

Toplam 19 gün sürecek olan oyunlarda 7 sporda, 15 farklı disiplinde, 109 karşılaşmada madalya gayreti verilecek. Oyunlara 91 ülkeden yaklaşık 3000 atlet katılacak. Oyunlarda 5’i 2008 Yaz Olimpiyatları’nda da kullanılmış olan 13 farklı tesis kullanılacak. Pekin’in ünlü stadyumu “Kuş Kafesi” rastgele bir karşılaşmaya sahne olmayacak olsa da açılış ve kapanış seremonisine mesken sahipliği yapacak.

Kış Olimpiyat Oyunları’nda Türkiye’yi 5 ulusal atlet temsil edecek

Kış Olimpiyat Oyunları deyince akla birinci gelen ülke kuşkusuz Norveç. Pyeongchang’ın konut sahipliği yaptığı 2018 Oyunları’nda Norveçli atletler toplam 39 madalya ile sıralamanın doruğunda yer almışlardı. 2018’de bir altın bir de bronz madalya alan kros kayakçısı Marit Bjorgen, toplam 15 madalya ile Kış Olimpiyat Oyunları’nda en fazla madalya kazanan atlet unvanına sahip. Oyunlar tarihinde 132’si altın olmak üzere toplamda 368 madalya kazanmış olan Norveç, Amerika Birleşik Devletleri’ni (toplam 305 madalya) geride bırakarak, Kış Olimpiyat Oyunları’nda en fazla madalya kazanan ülke pozisyonunda. Norveç’in sadece 5,5 milyon nüfusa sahip olduğu düşünülürse bu kadar baskın olmaları hakikaten takdire şayan. Çağdaş olimpiyat tarihinde sadece 20 ülkenin madalya kazanabilmiş olduğu Kış Olimpiyat Oyunları’nda Türkiye’nin şimdi hiç madalyası bulunmuyor, 2024 Oyunları’nda ülkemizi 5 ulusal atlet temsil edecek.

Bilhassa yüksek maliyetler Olimpiyat Oyunları’nı halk dayanağından yoksun bırakıyor

Gelelim 2024 Oyunları hakkındaki tartışmalara. 2024 Oyunları’na konut sahipliği yapacak kente 2015 yılında karar verildi. Birçok kentin yüksek düzenlenme maliyetlerinden dolayı halk dayanağının yetersiz olmasını münasebet göstererek adaylık yarışından çekilmeleri sonrasında finale sadece iki kent kalmıştı; Almatı ve Pekin. Oyunlara mesken sahipliği yapmasında karar verilen Pekin’de kullanılacak olan dış yer tesislerin neredeyse hiç kar yağışı almamasından dolayı tesislere taşınması gereken karın yaratacağı maliyet ve bilinmeyen çevresel tesirler 2015 yılında tartışma konusu olmuştu. Çin, Pekin’de yapılacak Kış Olimpiyatları’nda mavi gökyüzü sağlamaya ve milletlerarası topluma ekonomiyi karbondan arındırma konusunda önemli olduğunu göstermeye çalışırken, kendini 2021 global güç krizinin merkezinde buldu. 2022 Kış Olimpiyat Oyunları’nın neden olduğu potansiyel çevresel tesirlere ait mahallî tenkitlerin, basında ve internette sansürlenmesi çeşitli gündem oldu. Çeşitli problemlerle ilgili tartışmalar 2015 yılından bu yana gündemdeki yerini daima korudu ve son olarak Çin’deki insan hakları ihlalleri tartışmaları diplomatik boykotu beraberinde getirdi. Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Kanada üzere ülkelerin dahil olduğu birtakım ülkeler Pekin’e atletler ve antrenörleri dışında yönetimci ve temsilci göndermeme kararı aldı.

Atletlerin söz özgürlüğü kısıtlanıyor mu?

Atletlerin tabir özgürlüğü çağdaş Olimpiyat tarihine damgasını vurmuş kritik sıkıntılardan biri. Geçmiş Olimpiyat Oyunları’nda kimi atletler gündeme getirdikleri mevzulardan dolayı ağır bedeller ödediler. IOC’nin 50. kuralı atletleri podyum seremonisi esnasında politik sorunlarla ilgili kendilerini tabir edecek rastgele bir davranışta bulunmalarını net biçimde yasaklıyor. Öte yandan atletler kurala uygun biçimde ortak alanlarda ve röportajlarda tabir özgürlüğüne sahipler. Lakin geçtiğimiz günlerde gerçekleştirilen basın toplantısında Pekin Kış Olimpiyatları Atlet Kurulu Lideri iki Olimpiyat altını sahibi hız patencisi Yang Yang, yarışmacıları tartışmalı sıkıntılarla ilgili konuşmaya karar verdiklerinde sorumlu davranmaları gerektiği konusunda uyardı. Pekin 2022 Yöneticisi Yang Shu da geçtiğimiz günlerde atletlerin Olimpiyat ruhuna ve Çin kanunlarına muhalif biçimde insan hakları sıkıntıları ile ilgili yorumlarda bulunmaları durumunda cezalandırılabileceklerini söylemişti. Bu tabirler, birçok kişi tarafından atletlerin kamuya açık biçimde Çin’in insan hakları sicilini eleştirmemeleri tarafında net bir ikaz olarak algılanıyor.

Bir yanda çevresel sıkıntılar, insan hakları ihlalleri, sansürler ve yırtıcı kapitalizm, başka yanda sürdürülebilirlik, eşiklik, hak, adalet ve toplumsal, ruhsal ve fizikî sıhhat. IOC’nin politik sıkıntıların dışında kalma gayretine karşın kendisini global politik problemlerin merkezinde bulması kaçınılmaz. Global sporun ve Olimpiyat Oyunları’nın sahip olduğu erişim, ekonomik ve toplumsal potansiyel ve tesir alanı düşünüldüğünde sporun bütünlüğünü koruyabilmek, bir yandan toplumsal hassasiyetleri gözetirken başka yandan global güç odaklarının kendi çıkarları doğrultusundaki oyunlardan etkilenmemek nitekim güç. Bakalım önümüzdeki günlerde 2022 Kış Olimpiyat Oyunlar’ında neler yaşanacak? Daima birlikte izleyip göreceğiz.

Sağlıcakla ve sporla kalın!

* İstanbul Bilgi Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokul Müdürü